Kaba Yapı

Yüzeysel Temeller

Yapı yükünün, zemin yüzeyine yakın bir yerde, güvenle aktarılmasına uygun zemin bulunması halinde uygulanır. Temeller çok sert zemin dahi olsa, mutlaka don seviyesi altına indirilmelidir. Temeller duvarları ya da betonarme karkas yapıda yapıda kolonlar altına, yükü daha geniş bir alana yaymak amacıyla yapılan temeller elemanlarına Sömel denir.

Resim 1- Sömel

Yığma binalarda binaya ait yükler, en az bir tuğla kalınlığındaki taşıyıcı duvarlar yardımıyla zemine aktarılır. Bu duvarların oturtulduğu taş duvarlar, alttan betonarme kuşakla (sömel), üstten ise betonarme hatılla çevrelenir. Zemin hafriyatı (kazısı) sırasında taş duvarlar arasında kalacak olan toprak kısmın tamamen boşaltılması gereksizdir. Orta kısımlardaki toprak, olduğu gibi bırakılır ve sadece sömellerin geleceği yerler kazılır.

Duvar örgüsü tamamlandığında, kazılan kısımlar toprak ve molozla doldurulur ve taş temel duvarları arasında kalan kısım, blokaj taşları ile kaplanarak üzerine grobeton atılır. Bölme duvarları grobetona oturtulur.(Resim 2)

Yığma yapılarda, temel tabanının fazla genişliğe ihtiyaç göstermemesi halinde, temeller moloz taştan inşa olunur. Yapı ağır değilse veya zemin sağlamsa, geniş temel ihtiyaç olmaz. Temeller doğrudan doğruya arazinin yüzüne oturmazlar. Yapıyı yere bağlayan elemanlar olduğu için yere girmeleri lazımdır. Bu sebeple üstteki bitki toprakları veya dolma zemin kazılmak sureti ile temel çukurları açılır. Temeller yere en az 1,00 m. gömülürler.  Çok sert zeminlerde veya geçici yapılarda  0,50 m’ye inebilir.

Temel çukurları, dipte, temelin iki yanında en az 10’ar cm. daha geniş açılır. Temel duvarları, örgü kaidelerine uygun olarak yapıldıktan sonra boşluklar toprakla doldurulur (Resim 3-Şekil 3). Temel çukurlarını, duvarın kalınlığı kadar açıp içine taş ve harç doldurmak, her zaman doğru bir işlem olmaz. Çünkü bunlarda örgü bağlantısı bulunmadığı için, taşıdıkları binalar, yanlarında başka binalar için yapılacak temel ve bodrum kazılarından dolayı tehlikeye girerler. (Resim 3-Şekil 4) Bu usul, yanları kazılmak ihtimali bulunmayan ve bir katı geçmeyen yapılarda kullanılabilir.

Sağlam olmayan zeminlerde veya binanın ağır olması halinde, temel tabanının genişletilmesi icap eder. Bu genişlemeye anpatman adı verilir. Anpatmanlar, temelin her iki yanında yapılabileceği gibi komşu hudutlarında bir taraflı uygulanır. (Resim 3-Şekil 5)

Anpatmanların, 60 derecelik açının dışında kalması lazımdır. Eski ağır yapılarda, temel tabanını genişletmek için merdivene benzer anpatmanlar yapılır. (Resim 3-Şekil 6) Aynı taban genişliğini elde etmek için bugün, temel duvarları altına betonarmeler inşası daha uygun gelmektedir.(Resim 3-Şekil 7)

Resim 2- Taş Temel Planı

Resim 3- Taş Temel İmalatları

Taş temellerde anpatmana lüzum olmasa bile, temel duvarı altına aynı genişlikte betonarme bir kuşak inşası, yapıyı alttan uzunluğuna bağlamak bakımından faydalıdır. Bilhassa homojen olmayan zeminlerde lüzumludur. Afet bölgelerinde yapı talimatnameleri esasen bunu mecbur tutmuştur. (Resim 4-Şekil 8)

Homojen olmayan zeminlerde temellerin altına 10cm.’den az olmamak üzere kum serilmesi kuvvetlerin iyi yayılmasını sağlamak bakımından yararlı olur.(Resim 4-Şekil 9)

Yüzeysel temeller, yapılış şekillerine göre üçe ayrılırlar:

1. Münferit Temeller
2. Sürekli (Mütemadi) Temeller
3. Radye-Jeneral Temeller

Resim 4- Temel Altı Betonarme Kuşak

Münferit Temeller

Zeminin sağlam veya binaya ait yüklerin az olması halinde, sadece kolonlar altına uygulanan temel türüdür. Genellikle betonarmeden yapılan münferit sömeller, kare ya da dikdörtgen olarak tertip edilirler ve bağlantı kirişleri ile birbirine bağlanır. Boyut ve demir donanımı, zemin güvenlik gerilmesi ve yüklere bağlı olarak, statik hesaba göre belirlenir.

Resim 5- Münferit Temeller

Resim 6- Münferit Temel Planı

Resim 7- Münferit Temel Plan Perspektif

Sürekli (Mütemadi) Temeller

Bir taşıyıcı perde duvarın veya bir kolon dizisinin altını boydan boya kaplayan temellerdir. Münferit temellerin yetersiz hale geldiği durumlarda tek veya çift doğrultulu olarak tatbik edilir.

a) Tek Doğrultulu Mütemadi Temeller

Münferit temellere ait sömellerin, tek bir yönde arttırılması ile meydana gelen temel türüdür. Bu uygulamada kolonlar temellere dik yöndeki bağlantı kirişleri ile birbirine bağlanır (Şekil 13,14)

Resim 8- Tek Doğrultulu Mütemadi Temel Planı

Resim 9- Tek Doğrultulu Mütemadi Temel Plan Perspektifi

b) Çift Doğrultulu Mütemadi Temeller:

Tek doğrultulu mütemadi temellerin alan olarak yetersiz kaldığı durumlarda uygulanan bir temel türüdür. Bu uygulamada, kolonlar birbirlerine bağlantı kirişleri ile değil, temel ayakları ile bağlanmaktadır.

Resim 10- Çift Doğrultulu Mütemadi Temel Planı

Resim 11- Çift Doğrultulu Mütemadi Temel Plan Perspektif

Radye-Jeneral Temeller

Özellikle dolma zeminler gibi taşıma gücü az, çökme oranı fazla olan zeminlerde uygulanan temel türüdür.(Şekil17,18) Yapı alanının tamamına uygulanır. Bilinen kirişli döşemelerin ters dönmüş şeklidir.

Resim 12- Radye Jenarel Temel Planı

Resim 13- Radye Jenarel Temel Plan Perspektif