Teğet, uzunluğunun fazla olması durumunda:

• Sürücülerin aşırı hız yapmasına neden olmaktadır.
• Karşıdan gelen veya takip eden taşıtların hız ve uzaklıklarının belirlenmesi zorlaşmaktadır.
• Gece yolculuklarında karşıdan gelen taşıt farları sürüş konfor ve güvenliğini olumsuz yönde etkilemektedir.
• Doğu-Batı yönünde sabah güneş doğarken ve akşam güneş batarken sürücü güneş ışığından etkilenmektedir.
• Monoton sürüş şartları sürücüde dikkat dağılımı ve yorgunluğa neden olabilmektedir.

Teğet uzunluğunun az olması durumunda:

• Yeterli geçiş görüş uzunluğunun sağlanması güçleşmektedir.
• Hız azalmakta dolayısıyla yolculuk süresi artmaktadır.

Yatay Eksen Tasarımında Dikkat Edilecek Noktalar

1.Yolun yapımı ve bakımı kadar, estetik açıdan da arazinin topografyasına uyup kıvrılarak devam eden bir geçki, ilke olarak arazinin doğal durumunu bozarak devam eden uzun teğetlere tercih edilmelidir. Buna karşılık, kısa dönemeç sayısı en aza indirilmelidir. Çok sayıda kısa dönemeçlerle dalgalı bir şekil almış bir güzergahta sağlıklı trafik akışını sağlamak daha güçtür.

2.Seçilen proje hızına bağlı olarak tespit edilen en küçük dönemeç yarıçapı ancak şartların zorladığı durumlarda kullanılmalıdır. Şartlar elverdiği sürece büyük yarıçaplı dönemeçler her zaman tercih edilmelidir.

3.Uzun teğetler sonuna küçük yarıçaplı dönemeçlerin konulmasından kaçınılmalıdır. Uzun teğetler hızlanma eğilimindeki taşıtın küçük yarıçaplı dönemeçte yoldan çıkma ve devrilme riski artar.

4.Yatay dönemeçler arasında çok uzun ve çok kısa teğetlerin konulmasından kaçınılmalıdır. Genel bir kural olarak tasarım hızının 20 katından daha fazla uzunluğa sahip teğetler uzun ve 6 katından daha az olan teğetler ise kısa olarak kabul edilmektedir.

5.Büyük yarıçaplı dönemeçlerden küçük yarıçaplı dönemeçlere aniden geçilmemelidir. Küçük yarıçaplı dönemeç konulacak yere ulaşılmadan önce dönemeç yarıçapları aşamalı olarak azaltılmalıdır. Bu şekilde sürücü hızını aniden değiştirme zorunda kalmayacak ve kaza riski azalacaktır.

6.Birbirini izleyen aynı yönde yatay dönemeç uygulamasından olabildiğince kaçınılmalıdır. Sürücülerin büyük çoğunluğu tarafından bir dönemeçten çıkıldığında takip eden ikinci dönemecin de aynı yönde olması beklenmediğinden, kaza olasılığı artmaktadır. Aynı yönde iki dönemeç yerine büyük yarıçaplı tek dönemeç konulmalıdır.

 

Planın Çizim Adımları

• Sıfır poligonunun çizilmesi.
• Geçki genel doğrultularının belirlenmesi.
• Dönemecin yerleştirilmesi.
• Enkesitlerin işaretlenmesi.

Sıfır Poligonunun Çizilmesi

• AB arasındaki kuş uçuşu uzaklığı ölçün.
• 2 nokta arasındaki kot farkını kullanarak ortalama eğimi hesaplayın.
• Pergel açıklığını ortalama eğime göre belirleyip sıfır poligonunu geçirin.

Eğer son noktaya varamazsanız [ilk seferde varmanız pek de mümkün olmayacak]

Yeni yol uzunluğunu ölçerek, yeni eğim ve yeni pergel açıklığı ile sıfır poligonu geçirmeye yeniden başlayın.

Yeni eğimle sıfır poligonu geçirirken dikkat edilecek nokta son noktaya ulaşmaktır

Geçki Genel Doğrultularının Belirlenmesi

GENEL DOĞRULTU SAYISI, DÖNEMEÇLER İÇ İÇE GİRMEYECEK ŞEKİLDE OLABİLDİĞİNCE ÇOK OLMALIDIR.

Ters dönemeçler arasında en az 60 m, aynı yönde dönemeçler arasında en az 30 m teğet olmalıdır.

Dönemecin Yerleştirilmesi

Enkesitlerin İşaretlenmesi

• Enkesit çizgileri eksenin her iki tarafında 1’er cm uzunluğunda olacaktır.
• Her enkesitin km’leri,
• teğetlerde ara uzaklıklar cetvel ile ölçülüp ölçekten yararlanılarak,
• yatay dönemeçlerde ise hesap ile bulunacaktır (Bak Slaty # 32).
• Enkesit çizgilerinin, yolun gidişine göre sol tarafına enkesit noktalarının isimleri, sağ tarafına km’ler yazılacaktır.
• Enkesit çizgileri, teğetlerde yol eksenine dik, yatay dönemeçlerde o noktadaki teğetlere dik (merkeze bakacak şekilde) olacaktır.

Enkesit Alınacak Noktalar

1. Geçkinin başlangıç ve son noktaları.
2. Yatay dönemeçlerin başlangıç (TO), orta (B) ve son noktaları(TF).
3. Geçki ekseninin tesviye eğrilerini kestiği her nokta.
4. Hektometre ve kilometreler.
5. Ardışık iki enkesitin arasının 25 m’den fazla olduğu yerler.

Dönemeç km’lerinde dikkat edilecek noktalar

• “TO km” cetvelle ölçülerek hesaplanacak.
• “B km”, açıdan hesaplanan yay boyu (d) kullanılarak bulunacak.

• TF km, açıdan hesaplanan yay boyu (d) kullanılarak bulunacak.

• Dönemeç içinde geçkinin tesviye eğrilerini kestiği noktaların km’leri açı okunarak hesaplanacak.
• Dönemeç içine hektometre düşüyor ise bu noktanın yeri yay boyundan açı hesaplanması ve bu açının işaretlenmesiyle belirlenecek.

BOYKESİTİN TANIMI ve ELEMANLARI

• Boykesit, yolun geçki ekseni boyunca alınan düşey kesitidir.
• Boykesitte, arazinin kotlarına siyah kot, bu kotların birleştirilmesi ile çizilen çizgiye de siyah çizgi denir.
• Geçkiye ait siyah çizginin belirlenmesinden sonra, yolun tesviyesi yani toprak işi sonunda yol ekseninin boykesitteki durumunu gösteren hat çizilir. Bu hatta kırmızı çizgi denir. Kırmızı çizgideki her kot kırmızı kot olarak tanımlanır.
• Yolun tesviye yüzeyi üzerinde inşa edilen üstyapısının tamamlanmasından sonraki durum, kaplama üstü kırmızı çizgisi, kaplama üstü kırmızı kotu gösterir. Bu çizgi ve kot tesviye kırmızı çizgisi ve kotundan üstyapı kalınlığı kadar yüksektir.
• Yolun tesviye işi sırasında kırmızı çizgi üzerinde kalan kısımlar kazılacak, altında kalan kısımlar ise doldurulacak demektir.
• Kırmızı çizgi; doğru parçaları ile bunları birbirine bağlayan eğri kısımlardan oluşan sürekli bir hattır.
• Düşey dönemeç adı verilen eğri kısımlar daire ya da parabol yaylarıdır.
• Doğru kısımlara ait kırmızı kotlar başlangıç olarak kabul edilen bir noktaya olan uzaklık ve bu kısımdaki boyuna eğim yardımı ile kolaylıkla hesaplanabilir. Buna karşılık düşey dönemeçlerde kotlar özel bir hesaplama ile bulunur.

BOYKESİTİN ÇİZİLMESİ

1. Boykesit tablosunun çizilmesi.
2. Siyah kotların işaretlenmesi ve yazılması.
3. Enkesit numaralarının yazılması.
4. Ara uzaklıkların yazılması.
5. Başlangıça olan uzaklıkların yazılması.
6. Hektometrelerin yazılması.
7. Kırmızı çizginin geçirilmesi.
8. Eğimlerin hesaplanması.
9. Eğimlerin yazılması.
10. Düşey dönemeç hesabının yapılması.
11. Kırmızı kotların yazılması.
12. Kırmızı ve siyah kot farklarının yazılması.
13. Temsili planın çizilmesi.
14. Sanat yapılarının yerleştirilmesi.

Boy kesit Tablosunun Çizilmesi

 

Bo

Siyah kotların işaretlenmesi ve yazılması

Enkesit Numaralarının yazılması

 

T

Ara Uzaklıkların yazılması

Başlangıca olan uzunlukların yazılması

Hektometrelerin Yazılması

Kırmızı Çizginin Geçirilmesi

Kırmızı çizgi önce açık poligon şeklinde geçirilir daha sonra tepe noktalarına zorunlu minimum görüş uzunluklarını sağlayan düşey dönemeç yerleştirilir.
Kırmızı çizginin geçirilmesi sırasında dikkat edilecek hususlar:

1. Ana kontrol noktalarında (projede başlangıç ve bitiş) dolgu ya da yarma miktarı en fazla 0,50 m olmalıdır.
2. Kırmızı çizgi, geçki boyunca, kazı ve dolgu miktarlarını en azda tutacak, ayrıca mümkün mertebe birbirini dengeleyecek şekilde geçirilmelidir.
3. Düşey dönemeç uzunlukları güvenlik bakımından gerekli olan minimum görüş uzunluklarını sağlamalıdırlar.
4. Düz arazilerde yüzey suyu drenajının sağlanabilmesi için en az %0,5 boyuna eğim vermek amacıyla doğal zeminin yükseltilmesi geçilmelidir.
5. Akarsu kenarlarından geçişlerde, su basmasına karşı kırmızı çizgi olası en yüksek su düzeyi üzerinde kalacak şekilde geçirilmelidir.
6. Yine yüzey suyu drenajı bakımından yarma kesimler içinde dere düşey dönemeç yapılmamalıdır.
7. Düşey dönemeç yapılırken, düşey dönemecin bütün olarak yatay dönemeç dışında kalmasına ve düşey dönemecin bitiş ya da başlangıç noktası ile yatay dönemecin başlangıç ya da bitiş noktası arasında en az 60 m’lik bir uzunluğun bırakılmasına çalışılmalıdır. Bu durum mümkün olamıyorsa, taşıt stabilitesi, konfor ve görüş güvenliği yönünden uygun çözüm yatay ve düşey dönemeç bisektris noktalarının üst üste getirilmesidir.
8. Diğer karayolu ve demiryolu ile eşdüzey kesişmelerde eğim iyice azaltılmalı ve olabildiğince buralarda düşey dönemeç yapılmamalıdır.
9. Menfezlerin üzerinde, menfezin trafik yükü altında kırılmasını önlemek için, belirli bir dolgunun kalmasına dikkat edilmelidir. Bu dolgu yüksekliği demirsiz olan büz menfezler için en az 0,40-0,50 m, betonarme kutu menfezler için 0,25-0,30 m olmalıdır.

Küçük yarıçaplı düşey dönemecin yatay dönemeç içine düşmesi (Üst Resim)

Düşey Dönemeç yarıçapının büyültülerek sağlanan uygun çözüm (Alt Resim)

  

Projede kırmızı çizgi çizilirken dikkat edilecekler

1. Başlangıç ve bitiş noktalarında en fazla 0,50 m dolgu ya da yarma olabilir. İdeali hiç yarma ve dolgu olmaması.
2. Yarma ve dolgu hacimleri olabildiğince az ve dengeli olmalı.
3. Düşey ve yatay dönemeçler iç içe girmemeli, aralarında en az 60 m açıklık olmalı. Bu mümkün değilse, yatay ve düşey dönemeç bisektris noktaları üst üste getirilmeli.

 

Eğimlerin Hesaplanması

Eğimlerin yazılması

Kırmızı Kotların Yazılması

Kırmızı ve Siyah Kot farklarının Yazılması

 

Temsili Planın Çizilmesi

EN KESİT ÇIKARILMASI

Eksenin sağına ve soluna yol genişliğini işaretleyin

Kaynakça:

• Yatay Güzergah Tasarımı (Teğetler ve Dönemeçler):
  • KGM Yatay Güzergah Tasarım Standartları.
  • AASHTO “A Policy on Geometric Design of Highways and Streets”.
• Düşey Güzergah Tasarımı (Boykesit ve Enkesit):
  • KGM Düşey Güzergah Tasarım Standartları.
  • Toprak işleri ve drenaj ile ilgili geoteknik mühendisliği ders kitapları.
• Yol Yapım Teknikleri ve Uygulamaları:
  • KGM Teknik Şartnameleri.
  • İnşaat mühendisliği uygulama kitapları.