Yol Güzergahı

Bir yolun arazide izlediği doğrultuya güzergah denir. Mühendisler, güzergahı belirlerken öncelikle arazi koşullarını, ardından ulaşım ihtiyaçlarını dikkate alır. Örneğin, dağlık bölgelerde güzergah belirlenirken eğim ve doğal engeller önemli rol oynar. Bu güzergahın yatay düzlem üzerindeki izdüşümü plan olarak adlandırılır. Böylece, yolun konumu haritada net biçimde ortaya çıkar.

Plan ve Elemanları

Yol planı, düz kısımlar ve bu kısımları birbirine bağlayan eğri elemanlardan oluşur. Mühendisler, düz kısımlara aliyman (teğet), eğri kısımlara ise yatay kurp der. Özellikle yatay kurplarda taşıtlar merkezkaç kuvvetine maruz kalır. Bu nedenle, bu kuvveti azaltmak için yolun iç kısmına doğru dever verilir. Örneğin, virajlı bir dağ yolunda dever sayesinde araçlar güvenli biçimde döner.

Resim1- Yol Planı

Boy Kesit

Plan üzerindeki yol ekseninin düşey düzlemdeki izdüşümüne boykesit denir. Boykesitte düz ya da eğimli doğrultular ile bu doğrultuları bağlayan düşey kurplar yer alır. Mühendisler, kırmızı çizgi ile yol tamamlandığında ortaya çıkacak ekseni gösterir. Siyah çizgi ise mevcut arazi durumunu ifade eder. Dolayısıyla, bir köprü yaklaşım rampasında boykesit eğimi hem araç konforunu hem de güvenliği doğrudan etkiler.

Resim 2- Boykesit Gösterimi

Resim 3- Plan

En Kesit ve Elemanları

Plandaki yol eksenine dik doğrultuda alınan kesit, enkesit adını alır. Bu kesitte aşağıdaki elemanlar yer alır:

Platform: Trafiğe açık kısım
Kaplama: Trafik şeritlerinden oluşan, özel malzemeyle kaplanmış yüzey
Şerit: Araçların dizi halinde ilerlediği kısım
Banket: Duran araçlar ve yayalar için ayrılan kısım
Hendek ve drenaj: Yağmur sularını uzaklaştıran yapılar
Şev: Dolgu veya yarma yüzeyi

Bununla birlikte, otoyol kenarındaki banketler acil durumlarda güvenli bir alan sağlar. Ayrıca, hendekler sel sırasında suyun yola zarar vermesini önler.

Resim 4- Enkesit Gösterimi

Yardımcı Şeritler

Mühendisler, trafik akışını ve güvenliği artırmak için bazı noktalara yardımcı şeritler ekler.

Tırmanma şeridi: Yavaş araçların yolun sağında ilerlemesini sağlar. Örneğin, 3,25 m genişlikteki bir tırmanma şeridi kamyonların yokuşta diğer trafiği engellemesini önler.
Hızlanma / yavaşlama şeritleri: Araçların kavşak giriş ve çıkışlarında güvenli hız değişimi yapmasına olanak tanır.

Sonuç olarak, bu şeritler hem trafik düzenini korur hem de kazaları azaltır.

Yol Tipleri

Bölünmemiş yollar, karşı yönden gelen araçların aynı platformu paylaştığı yollardır. Bu tip yollarda eksen çizgisi sürücülere sınır belirler.
Bunun aksine, bölünmüş yollar orta ayırıcı ile iki platforma ayrılır. Örneğin, kent içinde orta ayırıcı en az 4 m, kırsalda ise en az 7 m genişliğinde yapılır. Ayrıca, otoyollar tam erişim kontrollüdür, ekspres yollar ise kısmen kontrollü erişime sahiptir.

Kaplama Türüne Göre Enine Eğim

Mühendisler, yağmur suyunun yolda birikmemesi için enine eğim uygular:

Asfalt kaplama: %1 – %2
Çakıllı kaplama: %3 – %4
Toprak yol: %4 – %6
Beton yol: En az %1,5

Böylece, suyun hızlı biçimde platformdan uzaklaşması sağlanır. Örneğin, %4 eğimli toprak yol yağmur suyunu hızla uzaklaştırarak çamur oluşumunu engeller.

Sonuç

Genel olarak, yol mühendisliği; planlama, tasarım ve uygulama aşamalarında hem teknik hem de güvenlik kriterlerini dikkate alır. Ayrıca, doğru güzergah seçimi, uygun kesit tasarımı ve gerekli yardımcı şeritler sayesinde hem ulaşım konforu hem de trafik güvenliği artar.

Kaynak:

Karayolu Mühendisliği Ders Notları – Karayolları Genel Müdürlüğü, Teknik Araştırma Dairesi Yayınları
Yoder, E. J., & Witczak, M. W. (1975). Principles of Pavement Design. John Wiley & Sons.
Ulaştırma Bakanlığı Teknik Şartnameleri – Yol Yapım, Bakım ve Onarım Esasları
AASHTO (American Association of State Highway and Transportation Officials). A Policy on Geometric Design of Highways and Streets (Green Book).
Ortaylı, M., & Akgül, M. (2019). Karayolu Geometrik Tasarım Esasları. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.

Yol Bilgisi