Kaba Yapı

Tenekecilik İşleri

Yağmur, su, kar, buz, çiğ ve diğer atmosferik olayların çatı, baca, duvar ve taşıyıcı yapı elemanlarına zarar vermesini, alt yapıya sızmasını önlemek amacıyla çatılarda yapılan imalatlara “Tenekecilik İşleri” denilmektedir.

Tenekecilik işlerinde genellikle pasa dayanıklı (10-12 numara, 80×200 ya da 100×200 cm. lik) çinko levhalar, son zamanlarda da PVC esaslı boru, oluk, levha ve elemanlar kullanılmaktadır. Çinkonun yoğunluğu da 7.17 – 7.20 kg/m² dir. Çinko levhalar düzgün, dalgasız ve mavimsi gri renkte büküldüğü zaman kırılmayan üzerinde küçük delik ya da kılcal çatlak bulunmayan iyi malzemeden yapılmalıdır.

Çinkonun mıknatıstan etkilenip etkilenmediğini anlamak ya da galvanizli sac levhadan farkını ayırdetmek için “Mıknatıs Deneyi” yapılmalıdır. Ayrıca çinko, çimento, yaş kireç, asitli su ve  oksidasyondan da etkilenmekte ve zarar görmektedir.

Çinko levhaların numaralarına göre olması gereken kalınlık ve ağırlıkları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo 1: Çinko Levhaların No, Kalınlık ve Ağırlıkları

Çinko levhalar ya lehimle ya da kenet yapılarak birleştirilirler. Eğer lehimle birleştirme yapılıyorsa lehimin içerisinde % 33 kalay + % 67 kurşun bulunmalıdır. Lehim ek yerlerinde zaman zaman açılmaların olmaması için geniş yüzey birleşimlerinde “kenet” tercih edilmelidir.

Çatılarda uygulanan başlıca tenekecilik işleri şu 4 gurupta toplanmaktadır:

• Dereler
• Oluklar
• Duvar ve baca dipleri
• Borular

Dereler

Çatı yüzeylerinin birleştiği ve çukur oluşturan kırık noktalarına dere adı verilir. Bu alanlarda suyun birikmesini ve sızmasını önlemek amacıyla, mutlaka uygun malzeme ve teknikle uygulama yapılmalıdır. Bu doğrultuda, söz konusu yerlerde en az 14 numara çinko kullanılarak dere imalatı gerçekleştirilmelidir.

Öncelikle, çinko dereyi yerleştirmeden önce, çatı döşemesi üzerine 1.00 m genişliğinde bir kat bitümlü karton serilmelidir. Böylece, alt tabakada ilave su yalıtımı sağlanmış olur. Ardından, çinko dere bu yüzeyin üzerine oturtulmalıdır.

Aşağıda şekli verilen dere çinkosunun genişliği en az 66.00 cm olmalıdır. Ayrıca, çinko levhalar arasında sızdırmazlık sağlamak amacıyla, levhaları 5.00 cm bini payıyla yerleştirmek gerekir. Bu birleşim noktalarını ise 1.50 mm kalınlığındaki lehimle birleştirerek su geçirmez hâle getirmek önem taşır.

Diğer yandan, saçağa denk gelen en alt çinko parçası yanlardan çivilenmeli ve yağmur oluğunun içine doğru kıvrılarak yerleştirilmelidir. Bu sayede, yağmur suyu kontrollü biçimde tahliye edilir.

Dere boyunca çinkonun yan kenarları yukarıya doğru kenet yapılarak kıvrılmalıdır. Böylece, suyun yanlardan taşması veya sızması önlenir. Ayrıca, bu kenetlere “yaka” adı verilen baskı parçaları bağlanmalıdır. Bu parçalar da 14 numara çinkodan üretilmeli ve kiremit altında kalan kaplama tahtalarına çiviyle sabitlenmelidir.

Özellikle şet çatılarda, iki çatı yüzeyinin birleştiği yerlerde oluşturulan oluk tipi derelerde dikkat edilmesi gereken bir diğer husus da boyutsal ölçülerdir. Bu tür olukların derinliği en az 30.00 cm, genişliği ise en az 25.00 cm olmalıdır. Bu ölçüler, yağmur suyunun birikmeden tahliye edilmesini sağlar ve su izolasyonunun sürekliliğini garanti eder.

Resim 1. Çatıda Dere

Duvar ve Baca Dipleri

Çatı kontrol (muayene) pencereleri, Çatı fenerleri, alin (Atina) duvarları ve baca dipleri en az 12 numaralı çinkoyla kaplanmalıdır. Yatay yüzey üzerinde en az 10.00 cm. bindirmeli olarak kaplanan çinko sıvasız duvar dibinden döndürülerek 25.00 cm. yüksekliğe kadar çıkartılmalıdır.

Duvar ve baca dibi çinkolamasına ait şekiller aşağıda verilmiştir. Çinkonun çatı yüzeyi üzerine gelen kenarı yaka ile kenetli birleşim yapılarak baskı altına alınır. Öncelikle, yakanın bir kenarını çatı yüzeyine çivileyerek sabitlemek gerekir. Ardından, çinko levhanın diğer kenarını alttaki bitümlü kartonla birlikte dikkatlice döndürerek duvar derzine yerleştirmek önemlidir. Bu işlemi tamamladıktan sonra, 8.00 cm genişliğindeki çinko yakayı üzerine oturtarak sıkıca baskı altına almak gerekir. Son olarak, bu yakayı kancalar yardımıyla duvara sabitleyerek sistemin dayanıklılığını artırmak mümkün olur.

Resim 2. Duvar ve Baca dini çinkolanması

Oluklar

Çatı örtüsünden süzülen yağmur ve kar sularının düşey yağmur borularına aktarılması amacıyla çoğunlukla 12 numara çinkodan yapılan elemanlar olup suyun oluklara kolay akmasını teminin saçak ortalarından her iki tarafa doğru en az % 0.3 eğim verilmesi gerekmektedir.

Oluklar;

• Asma oluklar,
• Gizli oluklar olmak üzere iki şekilde yapılırlar.

Asma Oluklar:

Çepeçevre Çatı kenarlarında 5×30 mm. Kesitli, galvanizli ya da boyanmış lama demirlerinden yapılmış kelepçeler üzerine oturtulan, 50-70 cm. aralıklarla ahşap kaplama ya da çıtalar üzerine vidalarla bağlanan çinko elemanlardır. Oluklar kelepçelere tırnaklarla, tırnaklar kelepçelere ve kelepçeler de örtü altı kaplamasına vida veya perçinlerle bağlanırlar.

Oluk levhaları, ek yerlerinde birbirlerine 3.00 cm. kadar bindirilir ve her iki tarafından en az 1.50 mm. kalınlığında, su sızdırmayacak şekilde lehimlenir. Fazla suyun oluktan taşmasını önlemek üzere oluk diş kenarının içteki saçak seviyesinden en az 1.00 cm. daha Aşağıda yapılması, oluğun Çatı tarafındaki kenarına 25.00 cm. genişliğinde çinko etek geçirilmesi, eteğin bir kenarının oluğa kenetle ve diğer kenarının da yukarıya kıvrılarak raptiyelerle kaplama tahtasına 50 cm. de bir bağlanması gerekmektedir.

Asma oluğa ait şekil ve oluk kesitleriyle çinko çap ve numaraları aşağıdaki şekil ve tabloda verilmiştir

Tablo 2. Çinko oluklarla ilgili ölçü değerleri

Resim 3. Asma Oluklar

Gizli Oluklar:

Çatı saçaklarında, çatıyı gizlemek amacıyla alın (atika) duvarı yapılır. Çatı eğimi ile alın duvarı birleşiminde kare veya dikdörtgen kesitli gizli oluklar yer alır. Bu oluklar, düşey yağmur boruları ile alın duvarı içinden yağmur haznesine bağlanır.
Soğuk ve yağışlı bölgelerde bu oluklar donma riski nedeniyle tercih edilmez. Donan kar, suyun akışını engelleyip çatı altına sızma tehlikesi yaratır.

Gizli oluk yapımında önce oluk altına kaplama tahtası yerleştirilir. Üzerine bitümlü karton serilip çinko tabaka oturtularak kaplama tamamlanır. Oluk çinkosunun bir kenarı yaka çinkosuyla çatıya sabitlenir. Diğer kenarı ise çinko fitiliyle bükülüp kenetlenerek duvara bağlanır.

Borular

Dere ve oluklardaki yağmur sularını zemine indirmek için düşey iniş boruları yapılır. Bu borular genellikle 10–12 numara çinkodan daire, nadiren kare veya dikdörtgen kesitlidir. Her biri 1 metre uzunlukta çinko borular kıvrılarak şekillendirilir. Borular, 1.5 cm bindirme payıyla lehim veya kenet yöntemiyle birleştirilir. Her iki ucundan 10 cm içeriden kordon çekilerek sağlamlık artırılır.
Üstteki boru, alttakine en az 5 cm girmelidir. Lehimli kısımlar dışa gelecek şekilde monte edilmelidir. Borular, duvardan en az 2 cm uzakta yerleştirilmelidir. Duvarda, maksimum 2 metre aralıklarla kelepçelerle sabitlenmelidir.

Düşey yağmur borularının bir çatıda sayısı, bölgenin yağış durumuna göre ve “çatının her m² sine karşı 1.00 cm² boru alanı” hesabi ile belirlenir. Bir binada düşey boruların birbirlerinden uzaklıkları 20.00 m.yi geçmemelidir. Boruların tretuvar üzerine gelen alt kısımları, çarpma, ezilme ve bozulmaları önlemek üzere “PİKDOFEN” adi verilen pik döküm borulardan yapılır. Pikdofenin genellikle iç çapı 13.50 cm., boyu ise 1.00 m. dir. Tretuvardan 10-15 cm. yukarıda kalacak kalacak şekilde ve kelepçelerle duvara monte edilen pikdofenin alt ucu çeyrek daire şeklinde dirseklidir ve iniş borusu pikdofenin içerisine en az 6.00 cm. girmelidir.

Aşağıda verilen şekilde düşey yağmur borusu, pikdofen, oluk ve kelepçe bağlantıları gösterilmektedir. Tabloda ise çatı alanına göre düşey boru kesiti, çapı ve çinko numaraları görülmektedir.

Tablo 3. İniş boruları ile ilgili ölçü değerleri

Resim 4. Düşey Yağmur İniş Borusu ve Pikdofen

Kaynak:

• Özdemir, İ. (2003). YAPI ELEMANLARI DERS NOTLARI. [PDF belgesi]. https://avys.omu.edu.tr adresinden edinilmiştir.