Kaba Yapı

Tenekecilik İşleri

Yağmur, su, kar, buz, çiğ ve diğer atmosferik olayların çatı, baca, duvar ve taşıyıcı yapı elemanlarına zarar vermesini, alt yapıya sızmasını önlemek amacıyla çatılarda yapılan imalatlara “Tenekecilik İşleri” denilmektedir.

Tenekecilik işlerinde genellikle pasa dayanıklı (10-12 numara, 80×200 ya da 100×200 cm. lik) çinko levhalar, son zamanlarda da PVC esaslı boru, oluk, levha ve elemanlar kullanılmaktadır. Çinkonun yoğunluğu da 7.17 – 7.20 kg/m² dir. Çinko levhalar düzgün, dalgasız ve mavimsi gri renkte büküldüğü zaman kırılmayan üzerinde küçük delik ya da kılcal çatlak bulunmayan iyi malzemeden yapılmalıdır.

Çinkonun mıknatıstan etkilenip etkilenmediğini anlamak ya da galvanizli sac levhadan farkını ayırdetmek için “Mıknatıs Deneyi” yapılmalıdır. Ayrıca çinko, çimento, yaş kireç, asitli su ve  oksidasyondan da etkilenmekte ve zarar görmektedir.

Çinko levhaların numaralarına göre olması gereken kalınlık ve ağırlıkları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo 1: Çinko Levhaların No, Kalınlık ve Ağırlıkları

Çinko levhalar ya lehimle ya da kenet yapılarak birleştirilirler. Eğer lehimle birleştirme yapılıyorsa lehimin içerisinde % 33 kalay + % 67 kurşun bulunmalıdır. Lehim ek yerlerinde zaman zaman açılmaların olmaması için geniş yüzey birleşimlerinde “kenet” tercih edilmelidir.

Çatılarda uygulanan başlıca tenekecilik işleri şu 4 gurupta toplanmaktadır:

• Dereler
• Oluklar
• Duvar ve baca dipleri
• Borular

Dereler

Çatı yüzeylerinin birleştiği ve çukur oluşturan kırık noktalarına dere denir. Ustalar, bu alanlarda suyun birikmesini ve sızmasını önlemek için mutlaka uygun malzeme ve doğru teknik kullanır. Özellikle dere imalatında en az 14 numara çinko tercih ederler.

Öncelikle, ustalar çinko dereyi yerleştirmeden önce çatı döşemesinin üzerine 1 m genişliğinde bir kat bitümlü karton serer. Böylece alt tabakaya ek su yalıtımı sağlarlar. Ardından, çinko dereyi bu yüzeyin üzerine oturturlar.

Dere çinkosunun genişliği en az 66 cm olmalıdır. Ustalar, çinko levhaları yerleştirirken ayrıca aralarında sızdırmazlık sağlamak için 5 cm bini payı bırakır. Daha sonra, bu birleşim noktalarını 1.5 mm kalınlığındaki lehimle birleştirir ve yüzeyi tamamen su geçirmez hale getirirler.

Bunun yanında, saçağa denk gelen en alt çinko parçasını ustalar yanlardan çiviler ve yağmur oluğunun içine doğru kıvırarak yerleştirir. Bu sayede, yağmur suyu kontrollü biçimde tahliye edilir.

Dere boyunca çinkonun yan kenarlarını ustalar yukarıya doğru kenet yaparak kıvırır. Sonuç olarak, suyun yanlardan taşmasını veya sızmasını engellerler. Ayrıca bu kenetlere “yaka” adı verilen baskı parçalarını bağlarlar. Bu parçalar da 14 numara çinkodan üretilir ve kiremit altında kalan kaplama tahtalarına çiviyle sabitlenir.

Özellikle şet çatılarda, iki çatı yüzeyinin birleştiği oluk tipi derelerde ölçülere dikkat etmek gerekir. Ustalar bu olukları en az 30 cm derinliğinde ve 25 cm genişliğinde yapar. Böylece yağmur suyu birikmeden tahliye olur ve su izolasyonu sürekli hale gelir.

Resim 1. Çatıda Dere

Duvar ve Baca Dipleri

Çatı kontrol (muayene) pencereleri, Çatı fenerleri, alin (Atina) duvarları ve baca dipleri en az 12 numaralı çinkoyla kaplanmalıdır. Yatay yüzey üzerinde en az 10.00 cm. bindirmeli olarak kaplanan çinko sıvasız duvar dibinden döndürülerek 25.00 cm. yüksekliğe kadar çıkartılmalıdır.

Duvar ve baca dibi çinkolamasına ait şekiller aşağıda verilmiştir. Çinkonun çatı yüzeyi üzerine gelen kenarı yaka ile kenetli birleşim yapılarak baskı altına alınır. Öncelikle, yakanın bir kenarını çatı yüzeyine çivileyerek sabitlemek gerekir. Ardından, çinko levhanın diğer kenarını alttaki bitümlü kartonla birlikte dikkatlice döndürerek duvar derzine yerleştirmek önemlidir. Bu işlemi tamamladıktan sonra, 8.00 cm genişliğindeki çinko yakayı üzerine oturtarak sıkıca baskı altına almak gerekir. Son olarak, bu yakayı kancalar yardımıyla duvara sabitleyerek sistemin dayanıklılığını artırmak mümkün olur.

Resim 2. Duvar ve Baca dini çinkolanması

Oluklar

Çatı örtüsünden süzülen yağmur ve kar sularının düşey yağmur borularına aktarılması amacıyla çoğunlukla 12 numara çinkodan yapılan elemanlar olup suyun oluklara kolay akmasını teminin saçak ortalarından her iki tarafa doğru en az % 0.3 eğim verilmesi gerekmektedir.

Oluklar;

• Asma oluklar,
• Gizli oluklar olmak üzere iki şekilde yapılırlar.

Asma Oluklar:

Ustalar, çatı kenarlarının çevresine 5×30 mm kesitli galvanizli ya da boyalı lama demirlerinden kelepçeler yerleştirir. Bu kelepçeleri 50–70 cm aralıklarla ahşap kaplama ya da çıtalar üzerine vidalarla sabitler. Ardından çinko oluk elemanlarını kelepçelerin üzerine oturtur. Oluklar kelepçelere tırnaklarla tutturulur, tırnakları kelepçelere bağlanır ve kelepçeler örtü altı kaplamasına vida veya perçinle sabitlenir.

Ayrıca, oluk levhalarını ek yerlerinde en az 3 cm bindirirler. Daha sonra her iki tarafını en az 1.5 mm kalınlığında lehimle kaynatır ve suyun sızmasını engellerler.

Bunun yanında, ustalar fazla suyun oluktan taşmaması için oluk dış kenarını, içteki saçak seviyesinden en az 1 cm daha aşağıya yerleştirir. Çatı tarafındaki kenara ise 25 cm genişliğinde çinko etek geçirirler. Eteğin bir kenarını oluğa kenetler, diğer kenarını yukarıya kıvırarak raptiyelerle kaplama tahtasına sabitlerler. Bu işlemi yaklaşık her 50 cm’de bir tekrarlarlar.

Sonuç olarak, asma oluklar doğru uygulandığında yağmur suyunu kontrollü biçimde tahliye eder ve çatı sisteminin ömrünü uzatır.

Asma oluğa ait şekil ve oluk kesitleriyle çinko çap ve numaraları aşağıdaki şekil ve tabloda verilmiştir

Tablo 2. Çinko oluklarla ilgili ölçü değerleri

Resim 3. Asma Oluklar

Gizli Oluklar:

Çatı saçaklarında, ustalar çatıyı gizlemek için alın (atika) duvarı yapar. Çatı eğimi ile alın duvarı birleştiğinde kare veya dikdörtgen kesitli gizli oluklar oluştururlar. Bu olukları düşey yağmur borularıyla alın duvarının içinden geçirip yağmur haznesine bağlarlar.

Ancak, soğuk ve yağışlı bölgelerde gizli oluk kullanımı risk taşır. Çünkü donan kar suyun akışını engeller ve çatı altına sızma tehlikesi yaratır.

Gizli oluk yapımında ustalar önce oluk altına kaplama tahtası yerleştirir. Ardından bitümlü karton serer ve üzerine çinko tabakayı oturtarak kaplamayı tamamlar. Oluk çinkosunun bir kenarını yaka çinkosuyla çatıya sabitler, diğer kenarını ise çinko fitiliyle büküp kenetleyerek duvara bağlarlar.

Sonuç olarak, gizli oluklar estetik bir çözüm sunsa da özellikle don riski bulunan bölgelerde dikkatli kullanılmalıdır.

Borular

Dere ve oluklardaki yağmur sularını zemine indirmek için düşey iniş boruları yapılır. Bu borular genellikle 10–12 numara çinkodan daire, nadiren kare veya dikdörtgen kesitlidir. Her biri 1 metre uzunlukta çinko borular kıvrılarak şekillendirilir. Borular, 1.5 cm bindirme payıyla lehim veya kenet yöntemiyle birleştirilir. Her iki ucundan 10 cm içeriden kordon çekilerek sağlamlık artırılır.
Üstteki boru, alttakine en az 5 cm girmelidir. Lehimli kısımlar dışa gelecek şekilde monte edilmelidir. Borular, duvardan en az 2 cm uzakta yerleştirilmelidir. Duvarda, maksimum 2 metre aralıklarla kelepçelerle sabitlenmelidir.

Düşey yağmur borularının bir çatıda sayısı, bölgenin yağış durumuna göre ve “çatının her m² sine karşı 1.00 cm² boru alanı” hesabi ile belirlenir. Bir binada düşey boruların birbirlerinden uzaklıkları 20.00 m.yi geçmemelidir. Boruların tretuvar üzerine gelen alt kısımları, çarpma, ezilme ve bozulmaları önlemek üzere “PİKDOFEN” adi verilen pik döküm borulardan yapılır. Pikdofenin genellikle iç çapı 13.50 cm., boyu ise 1.00 m. dir. Tretuvardan 10-15 cm. yukarıda kalacak kalacak şekilde ve kelepçelerle duvara monte edilen pikdofenin alt ucu çeyrek daire şeklinde dirseklidir ve iniş borusu pikdofenin içerisine en az 6.00 cm. girmelidir.

Aşağıda verilen şekilde düşey yağmur borusu, pikdofen, oluk ve kelepçe bağlantıları gösterilmektedir. Tabloda ise çatı alanına göre düşey boru kesiti, çapı ve çinko numaraları görülmektedir.

Tablo 3. İniş boruları ile ilgili ölçü değerleri

Resim 4. Düşey Yağmur İniş Borusu ve Pikdofen

Kaynak:

• Özdemir, İ. (2003). YAPI ELEMANLARI DERS NOTLARI. [PDF belgesi]. https://avys.omu.edu.tr adresinden edinilmiştir.