Kaba Yapı

Temellerde Genel Prensipler ve Zemin Durumu

Yapının üzerine gelen yükleri ve kendi ağırlığını taşıyan, bu yükleri doğrudan zemine ileten yapı elemanlarına temel adı verilir. Bu temeller, yapının güvenliğini sağlamak için kritik bir rol üstlenir.

Temelin yerleştiği ve yapının tüm yükünü karşılayan zemin ise temel zemini olarak tanımlanır. Temel zemini, yapı ağırlığını taşıdığı sırada belirli bir oranda sıkışma gösterir. Bu noktada, zeminin davranışı önem kazanır. Çünkü sıkışma miktarı, zeminin fiziksel özelliklerine göre değişiklik gösterir. Ayrıca bu oran, zeminin yük taşıma kapasitesi hakkında doğrudan bilgi verir.

Bu kapsamda, mühendisler zeminleri taşıma kapasitelerine göre üç ana gruba ayırır:

1. Sağlam Temel Zeminleri:
Bu gruptaki zeminler, yüksek taşıma kapasiteleri sayesinde sıkışma oluşturmaz. Genellikle 2–3 metre kalınlığındaki tabakalardan oluşur. Kaya, sıkı çakıl, kum ve killi toprak bu grupta yer alır.

2. Orta Temel Zeminleri:
Bu zeminler, 3–4 metre kalınlığında olup yük altında sıkışmaya elverişlidir. Kum, nemli kil ve nemli çakıl gibi malzemeler bu sınıfa girer.

3. Kötü Temel Zeminleri:
Bu gruptaki zeminler, taşıma kapasitesi düşük olduğu için yapılar altında yeterli kararlılığı sağlayamaz. Dolgu zeminler, ıslak kum ve kil, bataklık araziler ve bitkisel toprak bu grubu oluşturur. Bu tür zeminlerde, yapının ağırlığına ve zemin koşullarına bağlı olarak yüzeysel temel ya da derin temel tercih edilir.

Bu sınıflandırmalar doğrultusunda, yapı tasarımında zemin özelliklerini doğru belirlemek büyük önem taşır. Bu nedenle mühendisler, proje öncesinde zemin etütleri gerçekleştirir. Bu çalışmalar sayesinde, zeminin taşıma kapasitesi, yeraltı suyu seviyesi, tabaka kalınlıkları, zemin cinsi, donma ve kayma özellikleri gibi kritik veriler toplanır. Ayrıca, yeraltı suyunun zemin tabakaları üzerindeki etkisi ile betonu bozabilecek kimyasal ve organik maddeler de değerlendirilir.

Sonuç olarak, zemin etütleri yapı güvenliği açısından vazgeçilmezdir. Mühendisler bu verileri elde etmek için sondalama, yoklama çukurları açma, sondaj, fiziksel ölçüm, fizyolojik inceleme ve sondaj kazığı yöntemlerine başvurur.

Resim 1- Zemin Kesiti

Kaynak:

Apay, A. (2013). Yapı Bilgisi 1 [PowerPoint slides]. Scribd. https://www.scribd.com/document/567422186/yap%C4%B1-bilgisi-%C4%B1-PDFDrive