Kaba Yapı

Taş Duvarlar

Bu tip duvarları, taş ocaklarından çıkarılan ve inşaat sahasında çaplanarak (sayalanarak) hazırlanan malzemelerle örerler. Yüksek dayanım gerektiren önemli duvarlarda, balyoz, çekiç veya murç gibi el aletleriyle kabaca düzeltilmiş taşları kullanırlar. Bu tür uygulamalarda, yalnızca sağlamlık değil, aynı zamanda düzgün yerleşim de önemlidir. Bu nedenle taşların her boyutunda işleme payı olmak üzere 2.0–3.0 cm’lik bir “çapak payı” fazlalığı bırakmak gerekir. Böylece taşlar yerleştirildikten sonra istenen ölçülere göre nihai düzeltmeler kolayca yapılabilir.

Resim 1-Taşların Duvarda kullanılışı ve Boyutlandırılması

Duvarlarda Kullanılan Taşların Genel Özellikleri:

• Taşlar homojen, damarsız ve çatlaksız olmalı; kırıldığında keskin köşeler vermeli ve ufalanmamalıdır.
• Taşların harca yapışma özelliği ve pürüzlülüğü tam olmalıdır.
• Kalker türü taşlar ateş etkisi altındaki yerlerde kullanılmamalıdır.
• Yonu taşı olarak ince daneli ve kolay işlenebilir taşlar seçilmelidir.
• Çok kenarlı taşlarda köşe açıları 60⁰ den den az olmamalıdır.
• Taşlar laboratuar testlerinden geçirilerek kullanılmalı, dayanıklılığı denenmiş taşlar tercih edilmelidir.

Şekil ve görevleri bakımından taşlar ikiye ayrılır:

• Sıra Taşları ya da boyuna taşlar: En büyük boyutu duvar yüzeyine paralel yerleştirilen taşlardır.
• Kenet Taşları ya da bağlantı taşları: En büyük boyutu duvar yüzeyine dik yerleştirilen taşlardır.

Taş Duvarların Genel Yapım Kuralları:

• Topraklı, killi, yosunlu ve kirli taşlar yıkanıp temizlendikten sonra kullanılmalıdır.
• Duvar içerisinde kama olarak çok küçük (çakıltaşı v.b.) taşlar yerine yeterli irilikte taşlar kullanılmalıdır.
• Taşlar yatak yüzeyleri ve tabakaları yatay olacak şekilde konulmalıdır.
• Duvarlara her iki ya da iç taşta bir kenet taşı konulmalıdır.
• Köşelerde duvar başlangıç ve bitişlerinde kapı ve pencere yanlarında düzgün ve iri taşlar kullanılmalıdır.
• Moloz taş duvarlarla yüzeyi sıvanacak duvarlarda köşeler, kapı ve pencere yanları tuğla örgü yapılabilir.
• Duvar köşeleri dik olarak (şakulinde) örülmeli duvar örülürken ön ve arka yüzlerde baştan sona ip çekilmelidir.
• Taş duvarlarla tuğla duvar saplanmalarında taş duvara en az 15 cm. girintiyle bağlantı yapılmalıdır.
• Taş duvarlarda baca yapılması gerektiğinde tuğla veya özel baca blokları kullanılmalıdır.
• Temellerde kullanılan sömel ampatman taşları dayanıklı ve iri taşlardan seçilmeli; içe doğru derin bağlantı yapması sağlanmalıdır.
• Düşey derzler, ayni kalınlıkta şaşırtmalı ve bir noktada üçten fazla derz birleşmeyecek şekilde tertiplenmeli, üst üste gelmemelidir. Derzler şu dört şekilde yapılabilmektedir:

Resim2- Duvarlarda Derz Oluşumları

Resim3- Taş Duvarın İp Çekilerek Örülmesi

Resim4- Moloz Taş Örgüsü ve Hatılları

Taş Duvar Türleri

• Moloz Taş Duvarlar
• Kaba Yonu Taş Duvarlar
• İnce Yonu Taş Duvarlar
• Kesme Taş Duvarlar.

Moloz Taş Duvarlar

Taş ocağından çıkartılan taşların hiçbir işlem yapılmadan kullanılmasıyla oluşturulan duvar türüdür.

Harçsız moloz taş duvar (kuru duvar):

Yük taşımayan bahçe ve çevre duvarları istinat duvarları fosseptik ve su kuyusu duvarları ile ağırlık duvarlarında uygulanır.

Harçlı moloz taş duvar:

Temel, bodrum ve normal kat duvarlarında, çevre ve istinat duvarlarında uygulanır.

Resim 5- Moloz Taş Duvar

Moloz taş duvarlarda genel yapım kuralları şunlardır:

• 1 m² duvar yüzeyinde 15 ten fazla taş bulunmamalı, eşit aralıklarla dağıtılmış en az iki bağlantı (kenet) taşı olmalıdır.
• Taş kalınlıkları 15 cm.den fazla olmalıdır
• Taş ustaları, her taş sırasının üstünü harçla tesviye ederek düzgün hale getirmelidir. Duvarın içine yerleştirilen tüm taş yüzeylerini harçla tamamen sarmalıdır. Eğer duvar yüzeyini sıvayacaklarsa, köşeleri ile kapı ve pencere kenarlarını tuğla ile örmelidirler.
• Derz kalınlığı en fazla 4.00 cm. olmalı, oturtulan taşlar yerlerinden oynatılmamalı, bu yapılmışsa taş kaldırılıp yeniden temizlenip harç konulduktan sonra taş ıslatılıp yerine yerleştirilmelidir
• Taş yüzeyleri mümkün olduğunca birbirine dik ve görünen yüzeye dik 5.00 cmlik kısmı düzeltilmiş olmalı, çukurluklar olmamalıdır. İç yüzeylerde derz kalınlığı 3.00 cm’yi geçmemelidir.

Resim 6- Çeşitli Duvar Örgü Tipleri

Kaba Yonu Taş Duvarlar

Yüzeyi sıvanmayacak cephe duvarları ile çevre ve istinat duvarlarında uygulanır.

Kaba Yonu Taş Duvarlarda genel yapım kuralları şunlardır:

• Taş ustaları, taşların yatak ve yan yüzeylerini, görünen yüzeye dik olacak şekilde murç ya da tarakla en az 15 cm düzeltmelidir. Gerektiğinde, taşın görünen yüzeyi çevresine 2 cm eninde düz kalemle tesviye çerçevesi de yapmalıdırlar.
• Cepheden görünen yüzey kabarıklıkları 3.00 cm.yi geçmemeli, boyut olarak taşların yüksekliği 20 genişliği 30 derinliği de 25 cm. civarında olmalıdır
• Derz kalınlığı en çok 2.00 cm. olmalıdır. Taş sıraları arasındaki yükseklik farkı 1 / 5 i geçmemeli düşey derz aralarındaki uzaklık en az 10.00 cm. olmalıdır
• Kaba yonu taş duvarları, moloz taş duvarlarda olduğu gibi yatay veya karışık derzli şekilde örebilirler. Eğer duvarın görünen yüzündeki çerçeve içlerini kabarık bırakırlarsa, bu tür duvara “Sıklop Duvar” adını verirler.

İnce Yonu Taş Duvarlar

İşçilik ve maliyetinin yüksek olmasının yanısıra estetik bakımdan güzel görünüş için bina cephelerinde uygulanan duvar türüdür (Şekil VI.9.).

İnce Yonu taş duvarlarda genel yapım kuralları şunlardır:

• İnce yonu taşların yatak ve yan yüzleri 15.00 cm. derinliğe kadar düzgün ve keskin doğrular şeklinde gönyesinde tesviye edilmelidir
• Taşların en küçük kenarı 20.00 cm.den az olmamalı,15.00 cm. derinliğe kadar kesit daralması ve görünen yüzeylerde çukurluk bulunmamalıdır. Görünen yüzeyler ya düz olmalı ya da en çok 2.00 cm. çıkıntılı “Sıklop Duvar” olmalıdır.
• Derz kalınlığı, duvar boyunca 1.50 cm.yi geçmemeli taşlar duvarla iyi bağlantı yapmalıdır.
• İki taş sırası arasındaki yükseklik farkı en çok 2.00 cm., en kalın ve en ince taş sıraları arasındaki fark da 4.00 cm.yi geçmemelidir.
• Düşey derzler arasındaki uzaklık 10.00 cm.den fazla olmalıdır

Resim 7- İnce Yonu Taş Duvar Örgüsü

Kesme Taş Duvarlar

Bu tip duvarlar iki şekilde uygulanırlar:

Kesme Blok Taş Duvarlar

Oldukça az rastlanan bu duvar türleri, hem işçilik açısından pahalıdır hem de büyük bir özen gerektirir. Duvarın inşasında kullanılan taşlar, el aletleri veya makinelerle kesilerek hassas şekilde işlenir. Bu yapım tekniğinde derz kalınlıkları 1.00 cm’yi geçmez, bu da işin hassasiyetini artırır. Ayrıca, taşların derinlikleri duvar kalınlıklarıyla eşit tutulur. Taşlar ya birbirine geçmeli şekilde yerleştirilir ya da metal bağlantı elemanlarıyla sabitlenir. Tüm bu özellikler, duvarın hem sağlamlığını hem de estetik değerini artırır.

Kesme Blok Kaplama Taş Duvarlar

• Arkalarındaki kârgir duvarlarla birlikte örülen, işçiliği pahalı, kesme taş duvar tipidir.
• Taş kalınlık ve yüksekliği 15 cm’den, derz arası ise 10 cm’den fazla olmalıdır.
• Ön cephe kaplamalarında kullanıldığından, taşlar saplama ve çatal kenetlerle sağlam bağlanmalıdır.

Resim 8- Kesme Blok Taş Örgüleri

Kaynak:

Özdemir, İ. (2003). Yapı Elemanları Ders Notları. [PDF belgesi]. https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/musa.sahin/107900/Mimarl%C4%B1k%20ve%20Bina%20Bilgisi%20Ders%20Kayna%C4%9F%C4%B1%201-14%20Hafta.pdf adresinden edinilmiştir.