Hidrolik

Limanlar

Liman , çeşitli büyüklükteki gemi ve teknelerin sığınak, malzeme temini, yakıt doldurması tamir veya yolcu ve yük taşıması için uygun yerleşim ve emniyetini sağlayarak fırtınalardan korunması maksadıyla yapılan ve çevresi kısmen çevrili olan su alanıdır. Liman ve barınak genelde eş anlamlı olarak kullanılmakla beraber aralarında az da olsa fark vardır. Barınaklar , genellikle gemi veya teknelerin dalga ve akıntılara karsı korunması için yapılır. Buna karşılık, gemi ve teknelerin barınma ihtiyaçlarının yanı sıra, bakım ve onarım, yükleme ve boşaltma, depolama vb. hizmetlerinin görüldüğü yerler liman adını almaktadır . Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi, limanlar barınaklardan daha geniş kapsamlıdır .

Limanların Sınıflandırılması

Limanlar , çeşitli kriterlere göre sınıflandırılabilir :

a. Kuruluş Şekilleri Bakımından :

a1. Tabii Limanlar :

Ek bir yapı gerektirmeden, tabii olarak koruma sağlayan limanlardır .

a2. Suni Limanlar :

Tabii olarak korunamayıp , mendireklerle (dalgakıranlarla) teşkil edilen limanlardır .

b. Coğrafi Yapı Bakımından :

b1. Deniz Kıyısı Limanları :

Deniz kıyılarında kurulan limanlardır ; liman denince genellikle akla deniz kıyısı limanları gelmektedir .

b2. Mansap Limanları :

Nehirlerin denize döküldükleri yerlerde yapılan limanlardır .

b3. Nehir Limanları :

Geniş yataklı ve düzgün rejimli akarsularda , özellikle nehir ulaşımı maksadıyla inşa edilen nehir limanları , akarsuların elverişsiz olması nedeniyle ülkemizde yok denecek kadar azdır .

c. Gördükleri Hizmet Bakımından :

Barınma ve sığınma Limanları ,

Askeri Limanlar ,

Ticaret Limanları ,

Petrol Limanları,

Sanayi Limanları,

Balıkçı Limanları,

Yat Limanları,

Gemi yapım ve Onarım Limanları,

Serbest Bölge Limanları ve Çok Maksatlı Limanlar.

Bir Limanın Ana Elemanları :

Resim 1- Bir Limanın Ana Elamanları

Bir limanda bulunması zorunlu olan ana elemanlar şunlardır:

1 . Ana ve Tali Mendirekler:

Eğer liman tabii olarak korunamıyorsa, gemi ve tekneleri dalga ve akıntılara karsı korumak için ana ve tali mendirek inşa etmek zorunludur.

2. Liman Giriş Ağzı :

Gemilerin gireceği bu kısmın genişliği , gemilerin büyüklüğüne göre belirlenir.

3. Manevra Alanı :

Liman içindeki gemilerin rıhtım ve iskelelere emniyetli biçimde yanaşabilmeleri ve bunlardan ayrılabilmeleri için gerekli alandır.

4. Demirleme Alanı :

5. Liman içi Yapıları :

Bunlar , yükleme ve boşaltma için yapılan rıhtım, terminal ve iskele gibi yapılardır.

Liman Planlamasının Temel İlkeleri :

Liman Planlamasının Hedefi :

Liman Planlamasının hedefi, en az maliyetli ve en fonksiyonel liman tesislerinin kurulmasıdır. Bu hedefe yönelik planlar yapılırken limanın gelecekteki muhtemel yük ve yolcu trafiği iyi tahmin ve etüt edilmelidir . Bir limanın yapımından veya geliştirilmesinden önce, uzun dönemi kapsayan bir master plan hazırlanmalıdır. Bazen, yeni tesisleri yapmak yerine, mevcutları revize etmek daha uygun bir çözüm olabilir . İlk yatırım maliyetini düşük tutmak için , talep doğdukça yeni yapıların yapılması daha ekonomik olabilmektedir .

Planlama Aşamaları :

a . Limana Olan İhtiyacın Belirlenmesi :

Askeri maksatlarla, iç ve dış ticaret gayesiyle limana olan ihtiyacın ortaya konması gerekir .

b . Fizibilite Çalışmalarının Yapılaması :

İhtiyaçları gidermek için yapılacak yatırımların rantabl olup olmadığı belirlenir .

Liman Yerinin Seçimi :
Bir bölgede , ekonomik ve sosyal araştırmalar sonucu liman yapılmasına karar verildikten sonra , aşağıdaki parametreler incelenerek liman yerinin seçimine karar verilir:

a . Bölgedeki dalga ve akıntı durumu ayrıntılı olarak incelenerek en az dalga ve akıntıya maruz yer seçilmelidir.
b . Katı madde taşımacılığının az olduğu bölgeler tercih edilmelidir .
c . Topografik şartların uygun olması gerekir . Liman yerinde kıyı çizgisinin gerisinde yeterli bir kara alanı , deniz tarafında ise yeterli derinlikte su alanı bulunmalıdır.
d . Limanın hem kara ve hem de deniz tarafındaki jeolojik yapı ve zemin, üzerine etkiyecek yükleri taşıyabilmelidir .
e . Liman yeri , bölgedeki ana ulaşım ağlarına yakın olmalıdır.

Liman içi Yapıları:

Gemilerin yanaşıp bağlandığı , yükleme ve boşaltma yaptığı ve yolcu indirip bindirdiği deniz yapılarına genel bir ifadeyle ‘‘ dok ’’ veya ’’yanaşma yeri ’’ adı verilir . Kıyılara az çok paralel olan yanaşma yerlerine ’’rıhtım ’’ , bir ucundan kıyıyla bağlantılı olarak denize doğru uzanan yanaşma yerlerine ise ’’ iskele ’’ adı verilir . Rıhtımların sadece bir tarafı yanaşma yeri olarak kullanılabilirken, iskelelerin her iki tarafı da kullanılabilir. Rıhtım ve iskelelerin uzunluğu ve derinliği , yanaşacak gemilerin büyüklüğü, ağırlığı , sayısı ve genel olarak deniz trafiği ile yakından ilgilidir. Rıhtımlar genellikle yekpare beton veya beton bloklardan inşa edilirler .İskeleler ise, daha çok çelik kazıklar üzerine inşa edilirler. Yanaşma yerlerinden başka , liman içinde gemilerin bağlanmaları için özel düzenekler de tapılabilir . Bunların , deniz tabanına çakılan kazıklarla yapılanlarına ’’ dolphin ’’, yüzer tipte olanlarına ise ’’ samandıra ’’ adı verilir.

Diğer Liman Türleri :

a . Yat limanları :

İç ve dış turizme yönelik olarak yapılan yat limanlarının yapımına özellikle son yıllarda büyük hız verilmiştir. Yat limanlarında , genel bir limandan farklı olarak , limanın kara kısmında park yerleri, sosyal hizmet binaları ( market , kafe ) vb. tesisler bulunur. Bu limanlar , genellikle şehir merkezlerinin dışında , fakat kolaylıkla ulaşılabilecek yerlerde yapılmalıdır .Ayrıca, liman yerinde deniz sporlarının da yapılabilmesi gereklidir .

b . Balıkçı Barınakları :

Açık deniz balıkçılığının gelişmediği ülkelerde, küçük balıkçı teknelerinin barınması ticari faaliyetlerini yürütmesi, bakım ve onarımı için çekek yerleri , ağ açma ve depolama yerleri ile soğuk hava deposu gibi ek bölümler bulunur .

Türkiye ’de Limancılık Sektörü

Yaklaşık 7300km uzunluğunda kıyısı bulunan Türkiye’de çok sayıda liman vardır. Bunların yapım ve işletilmesi ile ilgili kuruluşlar şunlardır :

a . Yapım ile ilgili Kuruluş :

Ulaştırma Bakanlığı DHL Genel Müdürlüğü : Her türlü liman , barınak ve yat limanlarının ve diğer kıyı yapılarının planlama , projelendirme, yapım ve kontrolünden sorumlu bir kuruluştur .

b . İşletme ile ilgili Kuruluşlar :

Türkiye Denizcilik işletmeleri , TC Devlet Demir Yolları , Kültür ve Turizm Bakanlığı (yat limanları ile ilgili ) , Mahalli idareler ( Belediye ve Özel idareler ), Devlet kuruluşlarından başka , Özel Sektör de liman yapım ve işletilmesi ile ilgilenmektedir .

Kaynakça:

Yüksel, İ. (2012). Limanlar [Ders Notları]. Sakarya Üniversitesi, Yapı Öğretmenliği Bölümü.