Beton ve Betonarme Kalıpları

Kalıp Nedir?

İnşaat ustaları, beton ve betonarme elemanların inşasında kalıp sistemlerini kullanır. Kalıp, yerine dökülen betonun projedeki biçimini korumasını sağlar. Ayrıca bu sistem, yüzey kaplamasından ve kaplamayı bağlayan–destekleyen parçalardan oluşur. Uygulayıcılar, betonarme kalıplarını projeye uygun şekilde hazırlar. Gerektiğinde çelik çubukları yerleştirir ve bağlar. Aynı zamanda karılmış betona şekil verir, priz alana kadar ağırlığını taşır ve yan basıncını engeller.

Beton ve Betonarme Kalıplarının Önemi

İnşaat mühendisleri, plastik veya sulu kıvamdaki betona istenilen şekli vermek için kalıp hazırlar. Betona başlangıçta belirlenen formu kolaylıkla kazandırabildikleri için betonarme tercih edilir. İşçiler, betonu ahşap veya metal kalıplara döker. Beton prizini tamamladığında kalıbı söker.

Özellikle kolon, kiriş, döşeme, merdiven, lento ve hatıl gibi elemanlarda kalıp sistemi hem yükü taşır hem de yan basınca karşı koyar.

Kalıp Sisteminin Temel Elemanları

Kalıp Kaplaması: Ustalar, betonun şekil almasını sağlamak için ahşap veya metal levhalardan kalıp yüzeyi oluşturur.
Kalıp İskelesi: İşçiler, yeni dökülen betonun basıncını taşımak için ahşap kama, dikme, kiriş, çapraz kuşaklar ve ayarlı boru dikmelerden iskele kurar.

Kalıp Çeşitleri

1. Harpuşta Kalıpları

Ustalar, kagir duvarların üzerine yapılacak beton veya mozaik kaplamalar için rendeli ve yağlanmış tahtalar kullanır. Damlalık gerekiyorsa, çeyrek daire kesitli çıtaları taban tahtasına çakar. Yüksek duvarlarda kalıbı takoz ve kanca demirleriyle destekler. Ayrıca karşılıklı duran kalıpların açılmasını ahşap gergilerle önler.

2. Hatıl Kalıpları

Uygulayıcılar, yığma duvarlarda betonarme hatıllar için kalıp hazırlar. Önce çelik donatıyı yerleştirir, ardından tahtaları gergi telleriyle sabitler. Metal hatıllarda saç kanatlar kullanır ve ayarlı gergilerle açılmayı engeller.

3. Lento Kalıpları

İşçiler, kapı ve pencere boşlukları için lento kalıpları oluşturur. Taban tahtalarını başlıkların üzerine oturtur, kanat tahtalarını yandan çakar. Geniş açıklıklarda altına tek veya çift dikme yerleştirir.

Resim1- Lento Kalıbı

4. Kolon Kalıpları

Ustalar, kolon kalıplarında kare, dikdörtgen, çokgen veya dairesel kesit hazırlar. Beton dökümünden önce kalıbın alt kısmında talaş ve pislikleri atmak için boşluk bırakır. Beton dökümünden hemen önce bu boşluğu parça tahtayla kapatır. Çokgen kolonlarda kenarları pahlandırır, dairesel kolonlarda ise çıta veya atermit borular kullanır.

Resim2- Kolon Kalıbı

Resim3- Kolon Kalıbı

5. Kiriş Kalıpları

Mühendisler, genellikle kiriş kalıplarını döşemelerle birlikte yapar. Kalıp, betonu taşır ve yan basıncı önler. Büyük kesitli kirişlerde işçiler sık aralıklarla dikme ve tel gergiler yerleştirir.

Resim4-Kiriş Kalıbı uygulaması ve Kalıp İskelesi

Resim5-Müstakil Kiriş Kalıbı

Resim6- Döşeme ile Birlikte Kiriş Kalıbı

6. Döşeme Kalıpları

Uygulayıcılar, betonarme döşemeleri duvarlar veya kirişler üzerine oturtur. Ahşap ya da çelik sehpaları kurar, dikmeleri yerleştirir ve ızgara kirişlerini dizerek üzerine kaplama tahtalarını çakar. Çok katlı yapılarda işçiler metal kalıpları tercih ederek sistemi defalarca kullanır.

7. Temel Kalıpları

İnşaat ekipleri, temel kalıplarında yalnızca yan yüzeyleri şekillendirir. Kazıkları zemine çakar, kanatları sabitler ve gergi çubuklarıyla açılmayı önler. Kademe temellerde betonu aşama aşama döker ve taşmayı engeller.

Resim7-Temel Kalıbı

8. Perde ve Duvar Kalıpları

İşçiler, perde duvar kalıplarında tahtaları yatay veya dikey konumlandırır. Kuşak kirişlerine çakar ve dikmelerle destekler. Kalıbın açılmaması için bulon veya tellerle bağ kurar. Yüzeyi sıva istemeyen duvarlarda rendeli tahta veya metal levha kullanır.

Resim8-Perde Duvar Kalıbı

Resim9-Temel ve Duvar Kalıbı

9. Merdiven Kalıpları

Ustalar, merdivenlerde her basamak için ayrı kalıp hazırlar. Yekpare merdivenlerde eğimli döşeme kalıbı kurar. Rıht tahtalarını basamak ölçülerine göre yerleştirir ve desteklerle sabitler.

Resim10-Merdiven Kalıbı

Sonuç

Beton ve betonarme kalıpları, inşaat projelerinde güvenli, dayanıklı ve estetik yapılar ortaya çıkarmak için kritik rol oynar. Uygulayıcılar, yapı elemanına uygun kalıp türünü seçerek projeyi hem kaliteli hem de hızlı tamamlar. Böylece maliyet düşer ve iş güvenliği artar.

✍️Kaynakça

Apay, A. (2013). Yapı Bilgisi 1 [PowerPoint slides]. Scribd. Link

Kalıp