Doğrama

Doğramalar; iç mekânlarda yeterli aydınlatma ve havalandırmayı sağlayan, ölçü, açılım ve kullanımlarıyla ortamları; yağmur, rüzgâr, soğuk-sıcak, gürültü ve hava kirliliği gibi sorunlardan koruyan çerçevelerdir. Günümüzde yapılan binaların önemli bir parçasını oluşturan doğramalar; metal, ahşap ve plastik gereçlerden üretilmektedir. Tüm doğrama gereçlerinin kendilerine has üstünlükleri vardır ve kesin çizgiler ile üstünlüklerini ayırt etmek güçtür.

Resim 1-Ahşap doğrama

Hangi gereç kullanılarak üretilirse üretilsin, bir doğramanın aşağıda sıralanan şartları yerine getirmesi beklenir.

Dış ortamdan iç ortamı ayırmalıdır.
Isı yalıtımı sağlamalıdır.
Bakımı kolay ve ekonomik olmalıdır.
Uzun ömürlü olmalıdır.
Yağmur ve rüzgârı geçirmemelidir.
Sağlam ve ucuz olmalıdır.
Güzel görünümlü olmalıdır.
Hafif olmalıdır.
Kilitleri güvenli ve kullanışlı olmalıdır.
Kanatları kolay açılıp, kapanmalıdır.

Doğramayı yaptığınız gereç yukarıda sıralanan maddelerin ne oranda yerine getiriyorsa o oranda üstündür demek mümkündür. Bir gerecin, bu maddelerin tümünü yerine getirmesi olağanüstüdür. Çünkü bunların tümünü bir gereçte bulduğunuzda çoğunlukla o gereç maliyet açısından isteklerinizi karşılamaz. Maliyeti düşük gereçler ise ya ısı yalıtımı ya da başka gerekçeler ile istekleri karşılamaz. Örneğin doğrama gereçleri içinde en güzel görünüm veren ağaç doğramalar, çoğu zaman dayanım ve ısı yalıtımı yönünden isteklerinize cevap vermez. Bu tür örnekleri çoğaltmak mümkündür.

Doğramada kullanılan malzemeler

Geleneksel ahşap, bir metalürji ürünü olan alüminyum, petrol bazlı ürün olan PVC, bina doğramalarının başlıca üç malzemesidir. Bu malzemeler ham madde kaynakları, kullanım yerleri, estetik görünümleri, imalat süreçleri ve çevreyle ilişkilerine göre birbirlerine üstünlük gösterebilir. Sonuç itibariyle mimari tercihlere bağlı olarak üç malzeme de günümüzde kullanılmakta ve tasarımları süslemeye devam etmektedir.

Resim 2- Ahşap kapılar

Ahşap Malzemeler

Ahşap, en eski yapı malzemelerinden birisidir. İnsanoğlu ahşabı eski çağlardan beri barınma ve korunma amaçlı olarak kullanmaktadır. Günümüzde ormanların çeşitli nedenlerle azalması, yerine yenisinin yetiştirilememesi veya geç yetişmesi ahşabın değerini artırmıştır. Gelişen teknolojiyle birlikte ahşabın yerine plastik, metal, alüminyum, beton ve çimento mamulleri kullanılmasına rağmen görünüş, izolasyon ve istenilen şeklin kolayca verilmesinden dolayı ahşap her zaman tercih edilmektedir. Ahşap; çatı elamanları, doğrama ve kaplama malzemesi, kalıp ve iskelelerde taşıyıcı ve dekoratif malzeme olarak kullanılmaktadır. Ayrıca önceleri köprülerde de taşıyıcı malzeme olarak kullanılmıştır.

Ahşap dülgerlik, doğrama ve mobilya işlerinde gereklidir. Bugün ahşabın atıkları olan yonga, talaş ve tozlarından da üretilen yapay yapı malzemeleri vardır. Bunlar yonga ve lifli levhalar (sunta, kontrplak) ile ahşap talaşlı hafif beton plaklar (heraklit, kontratabla) olarak sıralanabilir. Ahşabın kesilerek standart boyutlara getirilmiş haline ise kereste denir.

Günümüzde ahşap, geniş bir uygulama alanına sahiptir. Pencerelerde, kasa, kanat, kayıt, damlalık gibi; kapılarda da başlık, seren, kayıt ve tabla gibi adlar alan ahşap parçalar genellikle çıralı çam, köknar, meşe, kayın gibi ağaçlardan, tabla kısmı ise kontrplak, kaplama lif veya yonga levha gibi ahşap türleri kullanılarak üretilir.

Ayrıca çıtalı, petek veya kafes dolgu üzerine ikiyüzlü kontrplak veya lif levha yapıştırılarak preslenmiş şekline prese kapı adı verilmektedir. Masif kapı ise ahşap kaplama elemanların yan yana birleştirilmesi ile yapılan bir kapı türüdür. Kapı ve pencere doğramalarında birleşme, geçme ve kavala ile yapılmaktadır.

Metal Malzemeler

Yapıların ayrılmaz parçaları olan kapı ve pencerelerin tümüne doğrama denir. Yapımlarında metal, ahşap ya da plastik kullanılabilir. Doğrama hangi malzemeden yapılıyorsa onun adıyla anılır. Yapımlarında metal kullanıldığında metal işlerinin önemli bir kolu olan, madenî doğramacılık ya da diğer adıyla metal doğramacılık kolu oluşur.

Madenî doğramaların üstünlükleri şunlardır:

Madenî doğramaların maliyeti, aynı görevi yerine getiren örneklerinden daha düşüktür.
Yıllık bakım giderleri azdır.
Uzun ömürlüdürler.
Darbelere dayanıklıdırlar.
Montajlarında karşılaşılan problemler azdır.
Sökülüp takılmalarında yapılara az oranda zarar verirler.
Yapım süreleri kısadır.
Fabrikasyon üretime uygun gereçlerdir.
Gereç israfı en alt seviyededir.
Alüminyumdan yapılan madenî doğramaların çelik ve alaşımlarına nazaran ısı geçirgenliği azdır.
Yangın ve hırsızlığa karşı tam bir güvenlik sağlarlar.
Dış etkilerden (yağmur, rüzgâr ve ısıdan) en az oranda etkilenirler.

Metal doğramalar çelik ya da alüminyumdan yapılabilir. Çelik malzeme kullanılarak yapılan doğramalara çelik doğrama, alüminyum kullanılanlara alüminyum doğrama denir.

Resim 3- Metal Doğrama

Hafif ve dayanıklı bir gereç olması nedeniyle alüminyum, kapı ve pencere doğramalarında çok özel bir yere sahiptir. Dayanıklılık ve sızdırmazlık fonksiyonlarıyla ön plâna çıkan alüminyum doğramalar, ısı izolasyonlu alüminyum profil sistemleri olarak tanınır. Doğrama işlerinde kullanılan gereçler çok dayanıklı bağlantı profilleridir. İç ve dış yapısında sabit izolasyon perdeleri bulunur. Isı geçişleri bu yolla engellenir. Yüzeyin işlenmesinde kullanılan geliştirilmiş yüksek teknoloji sayesinde profiller hem dışarıdan gelen etkilere karşı korunur, hem de renklilik kazanır. Geniş renk paleti ve oksit tonları ile hizmete sunulan profillerde özel iskoterm profili sistemi ile iki renkli doğrama dahi yapmak mümkün olmaktadır.

Alüminyum doğramayı, ahşap ve plastik gibi diğer çeşitlerden ayıran en önemli özelliği, dayanıklılığıdır. Rüzgâr basıncına, şiddetli yağmura, gürültüye, soğuğa hatta kötü amaçlı saldırılara bile direnç gösterdiği bilinmektedir.

Plastik Malzemeler

Organik ve sentetik olarak yapılan ve istenilen biçim verilebilen madde tanımı, plâstiğin sözlükteki karşılığıdır. Bu kısa tanım bile, bir malzemecinin plâstiği seçmesi için yeterlidir. Çünkü tanımda geçen, istenilen biçim verilebilme özelliği, üreticiler ve malzemeciler için aranılıp da bulunmayan bir niteliktir. Malzemede aranılan özellikler hatırlanacak olursa; korozyona dayanım, temin kolaylığı, biçimlendirilebilme özelliği, fizikî, mekanik ve teknolojik özellikler, ekonomik olup olmadığı, korozyona dayanım, üretime uygunluk malzeme seçimini etkileyen faktörler olduğu görülür. Plâstiğin özellikleri incelendiğinde, malzemede aranılan bütün niteliklere uygun bir malzeme olduğu anlaşılır.

Resim 4- Plastik Doğrama

Plastiğin endüstriyel özellikleri şunlardır:

Hafiftir.
Nem almaz.
Elektrik iletkenlikleri sıfırdır.
Düşük ısı iletkenliğine sahiptir.
Katı ya da esnektir.
Alçak ergime sıcaklığına sahiptir.
Süngerleşebilir.
Kimyasal maddelere karşı dayanıklıdır.
Kolay biçimlendirilebilir.
İstenilen renk verilebilir.

Plastik Malzemenin İmalatı

Plastik malzeme molekülleri, karbonun az miktarda metal olmayan hidrojen, oksijen, azot, klor, flüor ve kükürt gibi maddelerle yaptığı bileşiklerdir. Bu maddeler genellikle oda sıcaklığında gaz hâlindedir.

Ufak doymamış moleküllerin çok daha büyük doymuş moleküller oluşturmak üzere birleşmesine polimerleşme adı verilir. Oluşan çok büyük moleküllü bileşiklere polimer denir. Karbonun yukarıda bahsedildiği üzere metal olmayan maddeler ile yapmış olduğu bileşik, bir polimerdir. Polimeri oluşturan moleküllerin ağırlığı, yapısı, moleküller arasındaki bağ ve grup içindeki görevleri, polimer kütlenin özelliklerini oluşturur. Dolayısıyla bir polimer olan plâstiğin özellikleri, polimer özelliklerden yola çıkılarak belirlenebilir.

Bu özellikler sırasıyla şunlardır:

Elektrik özellikleri
Mekanik özellikler
Isı özellikleri
Kimyasal özellikler
Sertlik
Yoğunluk
Görünüş

İmalat Yöntemleri

Kalıp ve döküm ile plastiklere istenilen biçim verilebilir. Bu şekilde çok küçük parçadan çok büyük parçaya kadar sayısız şekil ve boyutta plastiklerden yapılmış parça elde etmek mümkündür.

Plastikler metallerde olduğu gibi levha, çubuk, boru ve özel profil hâline getirilebilir. Demir esaslı malzemelerde olduğu gibi plastiklerde kalıplandıktan sonra makinelerde işlenebilir. Plastikler lif ya da elyaf hâline getirilebilir ve birçok yerde kullanılır.

Plastikten yapılmış maddeleri kendine ya da başka maddelere yapıştırmak, plastiklerin belirli çözücü ve katkı maddelerinin ilavesiyle mümkündür. Çeşitli kullanım yerlerine göre çeşitli plastikleri kullanarak değişik özellik ve yapışkanlık veren yapıştırıcılar yapılabilir. Bazı sentetik reçineler yapışmak ve pişmek için yüksek sıcaklık ister. Bazı reçinelerin yapıştırıcı olabilmesi için bir sertleştirici ya da aktif hâle getirici yardımına ihtiyaç vardır. Ancak plastik yapıştırıcılardan istenen en önemli özellik normal oda sıcaklığında yapıştırmasıdır. Yapıştırıcının düşük sıcaklıkta yapışması hem zaman hem de uygulama tekniği bakımından önemlidir.

Plastik Çeşitleri

Tüm plastikler sentetik maddedir. Ana gereci petrol olmak üzere, doğal gazlar, hava, su ve ağaç kullanılarak üretilirler. Plastik, içyapısındaki elementler ve yapım yöntemlerinde değişiklikler yapılarak çeşitli kimyasal reaksiyonlar sonucunda elde edilir. Plastikler ısı karşısında özellik değiştirir. Plastiklerin ısıtılması ancak belirli bir sınır değerine kadar mümkündür. Çünkü plastikler bu sıcaklığın aşılması hâlinde bozulur.

Plastiklerin sınıflandırılması ısı karşısında gösterdikleri farklılıklara göre iki ana grupta yapılır:

Termo plastikler: Isıl işlem ile şekil değiştirirler. Isıtıldıklarında yumuşak bir hâl alır. Soğuyunca sertleşir. Isıl işlemin defalarca tekrarlanması bile özelliğinde değişim olması anlamını taşımaz. Isıl işlem ile şekil değişikliği sağlanması en önemli özelliğidir.

Termoset plastikler: Termo plâstiğin aksine, termosetler ısıl işlemlere her seferinde cevap vermez. Isıl işlemler ile bir kez şekil verilen termoset plastikler, ikinci kez, eski şeklini almaz.

PVC Malzemenin Özellikleri

Endüstriyel adı polivinilklorid olan PVC renksiz, şeffaf, aside ve eriyiklere karşı dayanıklıdır. Sert ve yumuşak PVC olarak iki ana gurupta ele alınır. Sert PVC’nin en belirgin özellikleri sert, diri, zor kullanılabilir olmasıdır. Yumuşatıcı maddeler ilave edilerek yumuşak lâstik ve deri şeklinde PVC türleri üretilebilir. Yumuşak PVC ise lâstik esnekliğinde ya da deri şeklindedir.

PVC Kullanım Alanları

Sert PVC koruyucu gövdeler, borular, profiller ve ventillerin yapımında. Yumuşak PVC sentetik deri, hortumlar, çizme, koruyucu eldivenler, ayakkabı tabanları yapımında kullanılır.

Resim 5- Plastik Doğrama

Doğramalar