Kaba Yapı

Dilatasyon Derzleri

Yapının kendi ağırlığı ya da oturduğu zeminden gelen  birtakım etki hareket ya da çökmeleri önlemek zararlarını azaltmak ve düşey hareketlerin yapının tamamına yayılmasını  önlemek  amacıyla yapılanı derzlere “DİLATASYON DERZİ (Ayırma Derzi)” denilmektedir. Yapılardaki bu istenmeyen hareketlere yol açan etkenler  esas itibariyle dört temel gurupta toplanabilirler:

• Zemin yapısının homojen olmaması
• Yeraltı Su Seviyesinin’ nin değişken olması
• Temel tabanındaki yük dağılımının değişken olması
• Binayı oluşturan elemanların  birbirlerinden  farklı  genleşmeleri.

Dilatasyon Derzleri başlıca üç guruba ayrılmaktadır.

• Oturma ve Genleşme Derzleri
• Titreşim Derzleri
• Hareket Derzleri.

Oturma ve Genleşme Derzleri

Bunlar yapıya zeminden kendi ağırlığından ve farklı eleman  genleşmelerinden gelen etkileri önlemek üzere  bırakılan  derzlerdir. Dilatasyon derzleri yapıda her 30.00 m. de bir konulmalıdır.  Bazı uzun binalarda bu boy sınırlaması 40-50 m. ye kadar çıkarılabilir. Bu derzler binayı temelinden çatısına kadar tamamen ayıran kısımlara bölen boşluklar olup bina bloğunun her  10.00  m.  boyu  için 1.00 cm. hesabedilerek  genişlikleri  yaklaşık  1-3  cm.  arasında alınmaktadır.

Resim 1- Dilatasyon Derzi Örneği

Yapıya temelden gelecek nem ve su gibi zararlı etkilere  karşı  da derzler bitümlü levha keçe ve diğer yalıtım gereçleriyle doldurulur. Yapıda başlıca dört ayrı kısımda oturma ve genleşme derzi uygulanır:

Temelde Dilatasyon Derzleri

İki bina bloğunun temelleri arasına lastik ve benzeri  yalıtım levhaları konularak yeraltı  suyunun  yükselip  yapıya  zarar vermesi önlenmektedir.

Resim 2- Temelde dilatasyon derzi ve gereçleri

Duvarda Dilatasyon Derzleri

İki bina bloklunun duvarları arasında  düzenlenmesi  gereken derzlerin bina  dışarıdan  görünmelerini  önlemek  için  derzlerin önleri alüminyum bakir veya galvanize sac levhalarla ya da yağmur iniş borularıyla kapatılır kamufle edilir.

Resim 4- Duvarda Dilatasyon Derzi Yapılması

Döşemede Dilatasyon Derzleri

Döşemeler arasında kapı veya koridor gibi geçiş  yerlerinde yapılanı ve genellikle alüminyum prinç levhalarla kapatılan  derzlerdir. Tökezleyip takılıp düşmeleri önlemek bakımından bu  derzlerin döşeme kaplaması üst kotunda  levhalarla  kapatılması  uygun olmaktadır.

Resim 5- Duvar, Döşeme, Tavan ve Çatıda Dilatasyon

Çatı ve Terasta Dilatasyon Derzleri

Eğer çatı ahşap çatı ve kiremit örtü olarak yapılacaksa  dilatasyon derzi yapmaya gerek yoktur. Oturma büyükse ve  derz  mutlaka yapılacaksa kenetli olarak hazırlanan ve paslanmaz levhalarla kapatılır. Teras çatıda  derz  için  yan yana  örülen  yarım  tuğla kalınlığındaki iki duvarın üzerine birlikte ya da ayrı ayrı  beton harpuşta dökülür ve üzeri paslanmaz metal levhalar çevrilerek  kapatılır.

Titreşim Derzleri

• Fabrika ve atölyelerde makine titreşimini azaltmak için derzler yapılır.

• Önce sağlam temel su ve neme karşı yalıtım malzemesiyle doldurulur.

• Derz boşluğu bırakılır ve makine için ayrı temel yapılır.

• Çift temel yapılır, üst temel lastik veya benzeri ile çevrilir.

• Yalıtım derzi bırakılarak makine temeli alt temele oturtulur.

Resim 6- Titreşim ve Haraket Derzleri

Haraket Derzleri

Betonarme çelik ya da kompoze uzun köprülerde genleşmeden doğacak iç gerilmeleri ve kilit kuvvetleri önlemek çatlamaları ayrılmaları ve zorlanmaları ortadan kaldırmak amacıyla yapılmaktadırlar. Burada derzlerin metal plakalarla örtülmesi yerine köşelerdeki kırılmaları  önlemek  için  köşebentlerle  veya plakalarla takviye yapmak esastır.

Kaynak:

Özdemir, İ. (2003). Yapı Elemanları Ders Notları. [PDF belgesi]. https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/musa.sahin/107900/Mimarl%C4%B1k%20ve%20Bina%20Bilgisi%20Ders%20Kayna%C4%9F%C4%B1%201-14%20Hafta.pdf adresinden edinilmiştir.