Kaba Yapı

Dilatasyon Derzleri

Yapının kendi ağırlığı ya da oturduğu zeminden gelen  birtakım etki hareket ya da çökmeleri önlemek zararlarını azaltmak ve düşey hareketlerin yapının tamamına yayılmasını  önlemek  amacıyla yapılanı derzlere “DİLATASYON DERZİ (Ayırma Derzi)” denilmektedir. Yapılardaki bu istenmeyen hareketlere yol açan etkenler  esas itibariyle dört temel gurupta toplanabilirler:

• Zemin yapısının homojen olmaması
• Yeraltı Su Seviyesinin’ nin değişken olması
• Temel tabanındaki yük dağılımının değişken olması
• Binayı oluşturan elemanların  birbirlerinden  farklı  genleşmeleri.

Dilatasyon Derzleri başlıca üç guruba ayrılmaktadır.

• Oturma ve Genleşme Derzleri
• Titreşim Derzleri
• Hareket Derzleri.

Oturma ve Genleşme Derzleri

Bunlar yapıya zeminden kendi ağırlığından ve farklı eleman  genleşmelerinden gelen etkileri önlemek üzere  bırakılan  derzlerdir. Dilatasyon derzleri yapıda her 30.00 m. de bir konulmalıdır. Bazı uzun binalarda, özellikle yapısal özellikler dikkate alındığında, bu boy sınırlamasını 40–50 metreye kadar çıkarmak mümkündür. Bu derzler binayı temelinden çatısına kadar tamamen ayıran kısımlara bölen boşluklar olup bina bloğunun her  10.00  m.  boyu  için 1.00 cm. hesabedilerek  genişlikleri  yaklaşık  1-3  cm.  arasında alınmaktadır.

Resim 1- Dilatasyon Derzi Örneği

Yapıya temelden gelecek nem ve su gibi zararlı etkilere  karşı  da derzler bitümlü levha keçe ve diğer yalıtım gereçleriyle doldurulur. Yapıda başlıca dört ayrı kısımda oturma ve genleşme derzi uygulanır:

Temelde Dilatasyon Derzleri

İki bina bloğunun temelleri arasına lastik ve benzeri  yalıtım levhaları konularak yeraltı  suyunun  yükselip  yapıya  zarar vermesi önlenmektedir.

Resim 2- Temelde dilatasyon derzi ve gereçleri

Duvarda Dilatasyon Derzleri

İki bina bloğunun duvarları arasında yer alan derzler, yapı güvenliği açısından mutlaka düzenlenmelidir. Ancak, bu derzlerin dışarıdan görünmesi estetik açıdan sorun oluşturabilir. Bu nedenle, ustalar derzlerin önlerini alüminyum, bakır ya da galvaniz sac levhalarla kapatır. Ayrıca, kimi zaman yağmur iniş boruları kullanılarak da derzler gizlenir. Böylece, hem işlevsellik korunur hem de estetik açıdan temiz bir görünüm elde edilir.

Resim 4- Duvarda Dilatasyon Derzi Yapılması

Döşemede Dilatasyon Derzleri

Döşemeler arasında kapı veya koridor gibi geçiş  yerlerinde yapılanı ve genellikle alüminyum prinç levhalarla kapatılan  derzlerdir. Tökezleyip takılıp düşmeleri önlemek bakımından bu  derzlerin döşeme kaplaması üst kotunda  levhalarla  kapatılması  uygun olmaktadır.

Resim 5- Duvar, Döşeme, Tavan ve Çatıda Dilatasyon

Çatı ve Terasta Dilatasyon Derzleri

Eğer çatı ahşap karkas üzerine kiremit örtüyle inşa edilirse, dilatasyon derzi uygulamaya gerek kalmaz. Buna karşın, oturma miktarı büyükse ve derz mutlaka uygulanacaksa, ustalar kenetli derzleri hazırlar ve ardından paslanmaz levhalarla kapatır.

Öte yandan, teras çatılarda çözüm farklıdır. Bu durumda, ustalar yan yana örülen yarım tuğla kalınlığındaki iki duvarın üzerine birlikte ya da ayrı ayrı beton harpuşta döker. Sonrasında, paslanmaz metal levhalar duvarların üzerine çevrilerek kapatılır ve böylece hem sızdırmazlık hem de dayanıklılık güvence altına alınır.

Titreşim Derzleri

Fabrika ve atölyelerde, makine titreşimini azaltmak için titreşim derzleri uygulanır. Öncelikle işçiler sağlam temeli hazırlar ve su ile neme karşı uygun yalıtım malzemesiyle doldurur. Bunun ardından ekip derz boşluğu bırakır ve makine için ayrı bir temel yapar. Daha sonra ustalar çift temel oluşturur ve üst temeli lastik ya da benzeri malzemelerle çevirir. Son aşamada ise işçiler yalıtım derzi bırakır ve makine temelini alt temele güvenle oturtur.

Resim 6- Titreşim ve Haraket Derzleri

Haraket Derzleri

Betonarme çelik ya da kompoze uzun köprülerde genleşmeden doğacak iç gerilmeleri ve kilit kuvvetleri önlemek çatlamaları ayrılmaları ve zorlanmaları ortadan kaldırmak amacıyla yapılmaktadırlar. Burada derzlerin metal plakalarla örtülmesi yerine köşelerdeki kırılmaları  önlemek  için  köşebentlerle  veya plakalarla takviye yapmak esastır.

Kaynak:

Özdemir, İ. (2003). Yapı Elemanları Ders Notları. [PDF belgesi]. https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/musa.sahin/107900/Mimarl%C4%B1k%20ve%20Bina%20Bilgisi%20Ders%20Kayna%C4%9F%C4%B1%201-14%20Hafta.pdf adresinden edinilmiştir.