Hidrolik

Dalgakıranlar

En genel tanımıyla dalgakıran , herhangi bir şekilde kıyıyı değiştirmek amacıyla veya belli su alanının dalgalardan korunması için inşa edilen (barınak veya liman vb.) bir kıyı yapısıdır. Dalgakıranlar dört maksatla inşa edilir.

1. En önemli gaye , kıyıyı dalga etkilerine karsı koruma altına almaktır. Bir limanda veya bir yaklaşım kanalında gemilerin rahatlıkla hareket edebilmesi için dalga etkilerinin yok edilmesi veya en aza indirilmesi , ancak dalgakıranlarla mümkün olur.
2. Liman ve kanal girişlerinde sirkülasyon oluşturarak katı madde yığılmasını önlemek ve tarama ihtiyacını en aza indirmek.
3. Dalgakıranlar rıhtım yapmak gayesiyle de inşa edilirler. Böylece kıyıda sınırlı olan rıhtım boyu uzatılmış ve liman kapasitesi artırılmış olur.
4. Kıyıdaki akıntıları yönlendirmek.

Dalgakıran Tipleri:

Dalgakıranların kullanım yerleri ve tipleri mevcut şartlara göre değişiklikler göstermektedir. Ülkemizde daha çok tas dolgu dalgakıran tipleri inşa edilmektedir. Bu nedenle, burada diğer yapı tipleri üzerinde durulmayıp kısaca değinilecektir.

Tas dolgu Dalgakıranlar :

Bu dalgakıranların en büyük özelliği , gelen dalgaların enerjisinin tamamına yakının bunlar üzerinde sürtünme , türbülans , geçirimlilik gibi etkenlerle sönümlenmesi ve geriye yansıtılmamasıdır. Bu tip dalgakıranlar , öngörülen dalga etkisinde hareket etmeyecek ağırlıktaki tabii veya yapay bloklardan , şevli olarak inşa edilirler. Kullanılan malzemeye göre bir çok tipleri olmakla beraber, temel projelendirmeye göre iki kısma ayrılırlar.

a) Dalgakıranlar , gelen dalganın hiçbir zaman üzerinden aşamayacağı şekilde boyutlandırılırlar. Böylece , dalgakıran arkasındaki bölge tamamen dalga etkisinden korunur.
b) Gelen dalgaların zaman zaman dalgakıran üzerinden aşmasına müsaade edilir. Bu durumda dalgakıranın iç sevi de iyi bir koruma altına alınmalıdır. Dalgakıran arkasındaki korunmuş bölgede bir miktar dalga oluşur.

Resim 1- Dalga Aşmayan ve Dalga Aşan Enkesitleri

Tas dolgu dalgakıranlar , çeşitli şekillerde inşa edilebilir.

Dökme Tas Bloklu Dalgakıranlar :

Bu tip dalgakıranlar üst üste , değişik kategorili taslardan yapılan tabakalardan oluşur ve en üst tabaka dalga etkisine karsı ağır kaplama taslarından inşa edilir.

Avantajları :

Çok dayanıklıdır , hasara uğradıklarında bile görevini yapar, oturmalara uyum gösterir, kolayca bulunabilen doğal tas bloklardan yapılır, kalifiye isçilik gerektirmez, basit ekipman gerektirir, malzemesi diğerlerine göre daha ucuzdur .

Dezavantajları:

Çok malzeme gerektirir , zayıf zeminlerde uygun değildir.

Dökme Yapay Bloklu Dalgakıranlar :

Tabakalı olarak yapılan ve kaplama tabakasında yapay bloklar kullanılan bir tiptir.

Avantajları :

Esnektir , oturarak yerleşir , düzensiz batimetriye kolaylıkla adapte olur , büyük hasarda bile fonksiyonunu yerine getirir.

Dezavantajları :

Çok malzeme gerektirir , kum üzerine yapılacağından , taban malzemesi serilmelidir, zayıf zeminlerde uygun değildir.

Düzenli Yerleştirilmiş Tas Bloklu Dalgakıranlar :

Dökme taştan farkı , koruyucu tabakadaki taş blokların düzenli yerleştirilmiş olmasıdır.

Avantajları :

Esnektir , oturmaya uyum sağlar , daha az malzeme gerektirir, düzensiz batimetriye uyum sağlar.

Dezavantajları :

Kalifiye isçilik gerektirir , su altında yerleştirmek zordur , zayıf zeminlerde uygun değildir.

Asfalt Takviyeli Dalgakıranlar :

Dökme tasların asfaltlarla birbirine kilitlenmesi suretiyle daha hafif blokların kullanılmasını sağlayan tiptir.

Avantajları :

Daha hafif bloklar gerektirir , esnektir , batimetriye uyum sağlar, oturmalara uyum sağlar .

Dezavantajları :

Asfalt fabrikası gerektirir , kalifiye isçilik gerektirir .

Yukarıdaki bütün tiplerdeki dalgakıranlar tabakalı olarak yapılırlar . Genel bir kural olarak bu tabakalarda öyle malzeme kullanılır ki bir öncekinden yıkanıp gitmez. Asıl önemli tabaka ise dalga enerjisine karsı koyan en üstteki koruyucu kısmıdır.

Diğer Dalgakıran Tipleri :

a) Monolitik Dalgakıranlar
b) Yüzen Dalgakıranlar
c) Özel Tip Dalgakıranlar

Yukarıda bahsedilen dalgakıran tiplerinden hiçbirisi en iyisi değildir . Dalgakıran seçimi birçok faktöre bağlıdır . Bu nedenle genel bir kural vermek mümkün değilse de aşağıdaki şartlar , seçime kolaylık sağlar .
a) Tas dolgu dalgakıranlar en uzun ömürlü ve büyük dalga etkilerine karsı en dayanıklı yapı tipleridir .
b) Monolitik dalgakıranlar az yer tutar ve az malzeme gerektirir .
c) Özel tip dalgakıranlar özel sartlarda en iyi sonucu verir.

Kaynakça:

Yüksel, İ. (2012). Dalgakıranlar ve Türleri [Ders Notları]. Sakarya Üniversitesi, Yapı Öğretmenliği Bölümü.