Agrega Nedir?

Agrega; betonda kullanılan kum, çakıl, kırmataş ve cüruf gibi çeşitli taneli malzemelerin genel adıdır. Betonun %60-80’ini oluşturması nedeniyle oldukça kritik bir bileşendir. Çünkü betonun dayanıklılığı, agreganın kalitesiyle doğrudan ilişkilidir.

Agregaların Önemi

Öncelikle betonun hacimsel olarak büyük kısmını oluşturan agregalar, yapının dayanıklılığını belirler. Ayrıca çimento hamuru ile olan fiziksel bağ sayesinde betonun uzun ömürlü olmasına katkı sağlar. Bununla birlikte, uygun olmayan agrega seçimi hem dayanımı düşürür hem de çatlaklara yol açar.

Agregalarda Aranan Özellikler

Agregaların kaliteli kabul edilebilmesi için bazı şartları sağlaması gerekir. Öncelikle sert, dayanıklı ve boşluksuz olmalıdır. Ayrıca zayıf taneler (odun, kömür, deniz kabuğu vb.) içermemeli ve basınca karşı yüksek mukavemet göstermelidir. Bununla birlikte, zararlı toz, kil ve silt gibi maddelerden arınmış olmalıdır. Dahası, yassı ve uzun tanelerin fazla olması istenmez. Çünkü bu durum betonun dayanımını olumsuz etkiler.

Agregaların Sınıflandırılması

1. Elde Ediliş Şekillerine Göre

Doğal agregalar: Kum, çakıl ve kırmataş. Özellikle dere agregaları en kaliteli malzeme grubundadır.
Deniz agregaları: Temiz olmalarına rağmen tuz içerdiklerinden korozyona sebep olabilir.
Teras ve buzul agregaları: Yerel özelliklere göre farklı dayanıklılık gösterebilir.
Yapay agregalar: Ponza, cüruf ve genleştirilmiş kil gibi sanayi ürünleri.

2. Tane Şekillerine Göre

Agregalar yuvarlak, köşeli, yassı veya uzun şekillerde olabilir. Özellikle yuvarlak taneler işlenmesi kolay ve homojen beton üretimine daha uygundur.

3. Birim Ağırlıklarına Göre

Hafif agregalar: Isı ve ses yalıtımı için tercih edilir.
Normal agregalar: Uygulamada en yaygın kullanılan tiptir.
Ağır agregalar: Nükleer santraller gibi özel yapılarda kullanılır.

4. Boyutlarına Göre

İri agregalar (çakıl, kırmataş): 4 mm’den büyük taneler.
İnce agregalar (kum, kırma kum): 0–4 mm arası.
Tüvenan agregalar: Elenmemiş karışık malzeme olup genellikle tercih edilmez.

Zararlı Maddeler

Agregaların içindeki zararlı maddeler beton kalitesini ciddi şekilde etkiler. Örneğin, kil ve silt aderansı zayıflatır, ayrıca su ihtiyacını artırır. Bununla birlikte, organik maddeler betonda priz gecikmesine ve dayanım düşüklüğüne neden olur. Diğer yandan, hafif maddeler (kömür, odun parçaları vb.) yüzey görünümünü bozar. Dahası, alkali-agrega reaksiyonu (ASR) uzun vadede çatlaklara yol açar. Sonuç olarak, agregaların düzenli şekilde test edilmesi zorunludur.

Agrega Standartları

Agregaların kalitesini güvence altına almak için çeşitli standartlar geliştirilmiştir. Öncelikle TS 706 EN 12620 beton agregaları standardı temel alınır. Ayrıca, TS 3614, TS 3694 ve TS 3655 gibi Türk Standartları da tane şekli, dayanım ve dona karşı direnç konularında ölçütler sunar. Bununla birlikte ASTM D8 ve EN standartları da uluslararası ölçekte sıkça kullanılmaktadır.

Sonuç

Agrega, betonun en kritik bileşenlerinden biridir. Çünkü doğru seçildiğinde betonun dayanımını, uzun ömrünü ve çevresel etkilere karşı direncini artırır. Öte yandan, uygun olmayan agrega seçimi yapının güvenliğini tehlikeye atabilir. Sonuç olarak, standartlara uygun ve kaliteli agrega kullanımı, sağlam ve güvenilir yapıların temel şartıdır.

👉 Eğer yüksek dayanımlı ve uzun ömürlü beton istiyorsanız, doğru agrega seçimi vazgeçilmezdir.

Kaynakça

TS 706 EN 12620 – Beton Agregaları Standardı, Türk Standartları Enstitüsü.
TS 3614, TS 3694, TS 3655, TS 3527, TS 3732, TS 3332, TS 2517 – TSE, Agrega Standartları.
ASTM D8 – Standard Terminology Relating to Materials for Roads and Pavements, ASTM International.
Neville, A. M. Properties of Concrete. Pearson Education, 2012.
Mindess, S., Young, J. F., Darwin, D. Concrete. Prentice Hall, 2003.
Mehta, P. K., Monteiro, P. J. M. Concrete: Microstructure, Properties, and Materials. McGraw-Hill, 2006.
FAO & UNECE. Forest Products and Construction Materials Review, 2021.

Agrega