Çelik Çatılar

Kaba Yapı

Çelik Çatılar

Mühendisler, geniş açıklıklı yapılar olan fabrikalara, atölyelere, depolara, antrepolara ve imalathanelere çelik çatılar uygular. Üreticiler, çeliği demir cevherini yüksek fırınlarda kok kömürüyle ergiterek oluşturur. Bu ergitme işleminden sonra özel fırınlarda tekrar eritip katkı maddeleri eklerler. Çeliğin sertliğini ve dayanımını, içindeki karbon oranı belirler. Bu oran genellikle %0.3 ile %1.7 arasında değişir. Ayrıca mangan, fosfor ve kükürt gibi elementler de çeliğin bileşimine girer.

Çelik Malzemelerin Dayanımı

Taşıyıcı çelik elemanlar yüksek çekme dayanımı sağlar:

• ST37 çeliği → 2400 kg/cm²

• ST52 çeliği → 3600 kg/cm²

Haddeleme ve Hadde Mamulleri

Fabrikalar, çeliğe istenilen formu vermek için haddeleme işlemini uygular. Bu işlem sonrasında oluşan ürünlere “hadde mamulü” adı verilir. Hadde mamullerini dört grupta sınıflandırırız:

• Profiller: Mühendisler bu elemanları belirli standart ölçülerde üretir.

• Lamalar: Dikdörtgen kesitli ürünlerdir. Genişlikleri 12–50 mm, kalınlıkları 5–60 mm arasında değişir.

• Levhalar: Genişlikleri 16–125 cm, kalınlıkları 0.45–24 mm, uzunlukları ise 2–6 m arasında değişir. Levhaları genellikle düz formda üretirler. 6 mm’den kalın olanlara “yassı hadde mamulü”, 0.45–6 mm arasına “sac”, daha incesine ise “teneke” adını verirler.

• Diğer Gereçler: Yapım ekipleri, döküm çeliğinden veya fonttan üretilmiş parçaları düğüm noktalarında ve birleşim yerlerinde kullanır.

Çelik Birleşim Elemanları

Sökülebilen Elemanlar

Uygulayıcılar, silindirik gövdeli ve dişli uçlara sahip blonları somun ve rondelalarla birlikte kullanır.

Sökülemeyen Elemanlar

Ustalar, düşük karbonlu çelikten imal ettikleri perçinleri önceden ısıtır. Ardından bu elemanları belirli çapta deliklere yerleştirir. Bir uçtan sabit tutarak diğer ucu çekiçle döverek genişletirler. Üç farklı baş tipinde perçin kullanırlar: yuvarlak, havşa ve mercimek.

Perçin Yerleşiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Ustalar perçinleri kolay dövülebilecek şekilde seçmelidir.

• Elemanlar arasında boşluk bırakmamalıdır.

• Delik çevresinde kritik gerilmeler oluşturmamalıdır.

• Ekipler, birleşen parçalar arasına su sızmasını önleyecek önlemler almalıdır.

• Yük altında levhaların buruşmasına izin vermemelidir.

Kaynak Yöntemleri

İmalatçılar, kaynak işlemlerini iki ana grupta gerçekleştirir:

Ergitme Kaynağı

Ustalar elemanları uç uca, üst üste ya da yan yana yerleştirir. Ardından bunları 3000–5000 °C arasında ısıtır ve elektrotla boşluğu doldurur. Isı kaynağı olarak genellikle asetilen, propan ya da elektrik arkı kullanırlar.

Basınç Kaynağı

Teknisyenler, bu yöntemde metal yüzeyleri yüksek basınçla birleştirir. Bu yöntemi genellikle daha az kullanırlar.

Çelik Çatı Makaslarının Yapımı

1. Perçinli Makaslar

Mühendisler, bu tip makaslarda çift köşebenti (korniyer) sırt sırta yerleştirir. Her düğüm noktasına bir levha ekleyip elemanları perçinle sabitlerler. Genellikle L 50x50x5 mm ebatında köşebent ve en az 13 mm çapında perçin kullanırlar.

2. Kaynaklı Makaslar

Uygulamacılar, bu sistemlerde alt ve üst başlık olarak çift köşebent, T veya I profil demirleri seçer. Askı ve diyagonalleri ise tek veya çift köşebentten oluştururlar. Levhalı ya da levhasız şekilde kaynakla bağlarlar.

İmalatçılar, bu makasların üzerine genellikle I profilli, bazen de U veya Z profilli aşıkları yerleştirir. Çatıya dik gelen rüzgârı azaltmak için çatı düzlemine paralel rüzgâr kirişleri eklerler. Bu elemanlarda sıklıkla L 45x45x5 mm köşebent ve 60×6 mm lama kullanırlar.

Kaynak:

• Özdemir, İ. (2003). YAPI ELEMANLARI DERS NOTLARI. [PDF belgesi]. https://avys.omu.edu.tr adresinden edinilmiştir.