Doğal ve Ekolojik Yapı Malzemesi: Kerpiç

Kerpiç Nedir?

Kerpiç, doğal yapı malzemeleri arasında en eski ve en yaygın kullanılan türlerden biridir. Killi ve uygun nitelikli toprağın içine saman veya diğer katkı maddeleri karıştırılır, su ile yoğrulur ve kalıplara dökülerek şekillendirilir. Ardından açık havada kurutularak ekolojik inşaat projelerinde kullanılabilecek hazır bir kompozit yapı malzemesi haline gelir.

Kerpicin Tarihi

İnsanlık tarihi boyunca kerpiç, barınak inşasında önemli bir rol üstlenmiştir. Anadolu’da ve Orta Asya uygarlıklarında, toprağın kolay işlenebilir olması sayesinde yaygın şekilde tercih edilmiştir. M.Ö. 5700-5500 yıllarına ait Çatalhöyük kerpiç evleri, bu malzemenin en eski örnekleri arasındadır. Yüzyıllardır süregelen bu gelenek, özellikle ekolojik, ekonomik ve sağlıklı yaşam alanları hedefleyen projelerde bugün de devam etmektedir.

Kerpicin Avantajları

Bunun yanı sıra, kerpiç pek çok ekolojik ve ekonomik avantaj sunar:

Ortamın nem dengesini korur; fazla nemi emer, az olduğunda geri verir.
Nem dengesi sayesinde haşerelerin barınmasına izin vermez.
Havadaki kirleticileri absorbe ederek daha sağlıklı bir iç ortam sağlar.
Üretiminde çok az enerji harcanır, karbon ayak izi düşüktür.
Radyoaktif özellik taşımaz ve doğayı kirletmez.
Üretildiği yerde kullanıldığı için nakliye maliyeti yoktur.
Ahşap malzemeyi nem ve zararlılardan korur.

Kerpicin Basınca Dayanımı

Dayanım değerleri, içerdiği saman miktarına göre değişiklik gösterir:

Saman yoksa: 22 kg (kuru yoğunluk 1882 kg/m²)
%1 saman: 14 kg (kuru yoğunluk 1700 kg/m²)
%2 saman: 13 kg (kuru yoğunluk 1571 kg/m²)
%4 saman: 10 kg (kuru yoğunluk 1247 kg/m²)
%8 saman: 7 kg (kuru yoğunluk 872 kg/m²)

Ayrıca, çekmeye dayanımı genellikle basınca dayanımının onda biri seviyesindedir. Dolayısıyla, en doğru sonuçlar yerel toprak numunelerinin laboratuvar testleriyle belirlenir.

Kerpiç Yapımının Amacı

Her bölgede kolayca bulunabilen killi toprağın kullanılması, uygulama tekniğinin basit olması ve ekonomik yönleri nedeniyle kerpiç hâlâ popülerliğini korur. Özellikle kırsal bölgelerde tarım dışı dönemlerde üretim kolaylıkla yapılabilir. Ancak deprem riski yüksek bölgelerde bu nedenle mühendislik önlemlerinin mutlaka alınması gerekir.

Kerpiç Yapımında Dikkat Edilmesi Gerekenler

Kerpiç üreten ustalar, toprak seçimini kritik bir aşama olarak görür.
Uygun toprağı yarı nemliyken avuç içinde sıkarak top haline getirirler ve yere bıraktıklarında onun dağılmadan yapışık kaldığını kontrol ederler.

Kil oranı düşük topraklar kırılgan ve çatlak yapıda olur; ustalar bu topraklara kil ekleyerek güçlendirir.
Kil oranı yüksek topraklar aşırı yapışkan olur ve kuruduğunda çatlar; üreticiler bu topraklara kum ekleyerek dengeler.

Ülkemizde, özellikle Orta Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki üreticiler kerpiç yapımına uygun yüksek kaliteli toprak bulur. Ancak düşük basınç dayanımı ve yüksek rutubet hassasiyeti nedeniyle mühendisler bu malzemeyi doğru tekniklerle destekler.

Kaynak:

Akın, G. (2001). Geleneksel Kerpiç Yapıların Depreme Karşı Davranışları ve Güçlendirme Yöntemleri. İstanbul: TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Yayını.
Çağdaş, V. (1997). Geleneksel Türk Mimarisinde Kerpiç Yapılar ve Koruma Sorunları. İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Yayını.
Özdeniz, M. B., & Bektaş, E. (1999). Kerpiç Yapılarda Malzeme Özellikleri ve Dayanım Değerleri. Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 14(2), 29–36.
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2005). Geleneksel Yapı Malzemeleri: Kerpiç ve Ahşap. Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayını.
Yıldız, S., & Yetim, A. F. (2010). Kerpiç Yapıların Termal Performansı ve Sürdürülebilirliği. Süleyman Demirel Üniversitesi Teknik Bilimler Dergisi, 1(1), 65–71.
Ziegert, C., & Minke, G. (2006). Building with Earth: Design and Technology of a Sustainable Architecture. Birkhäuser Architecture.

Kerpiç