Yapı Malzemesi

Alçı Nedir? Tarihi, Özellikleri ve Kullanım Alanları

Alçı taşı (CaSO₄·2H₂O), insanlar tarafından pişirilip öğütüldüğünde alçı adını alır. Ustalar pişirme sıcaklığını değiştirerek farklı özelliklere sahip alçılar üretir. Alçı, yapıda kolay uygulanabilmesi ve sağladığı avantajlar nedeniyle günümüzde en çok tercih edilen bağlayıcılardan biridir.

Alçının Katılaşma Süreci

Alçının sertleşmesi için gerekli su miktarı, alçı ağırlığının %25’i kadardır. Ancak ustalar bu oranla yoğurduğunda alçı çok hızlı donar. Bu yüzden genellikle %65-85 oranında su kullanarak yoğurma işlemini yaparlar. Yoğrulan alçı 2-6 dakika içinde katılaşmaya başlar ve 15-30 dakikada tamamen donar.

Uygulamacılar katılaşmayı yavaşlatmak için yoğurma suyuna tutkal, jelatin veya kazein ekler. Ayrıca şekerli su, sönmemiş kireç ve sıcak su da süreci geciktirir. Böylece ortaya normalden daha sert ve dayanıklı bir alçı çıkar.

Alçının Tarihi

Alçı taşı, doğada bazen anhidrit (susuz kalsiyum sülfat), bazen de jips (yaklaşık %21 su içeren kalsiyum sülfat) halinde ortaya çıkar. Çatalhöyük’teki buluntular, insanların Anadolu’da alçıyı 10.000 yıl önce kullandığını gösterir.

Sümerler, Asurlar, Mısırlılar, Yunanlılar ve Romalılar da alçıyı inşaatlarda kullandı. Özellikle eski Mısır’daki Alabastron şehri, yarı saydam “alabastr” taşlarıyla ünlüydü. Bu taşlardan yapılan heykel ve süs eşyaları, Etrüskler döneminde de popüler oldu. Bugün bile İtalya’nın Volterra kasabası bu gelenek sayesinde önemli gelir elde eder.

Alçı Taşının Özellikleri

Alçı taşı genellikle kurak iklimlerde tortul tabakalar arasında oluşur. Doğada kireçtaşı, kil ve demir oksitle karışık halde bulunabilir. Sertliği 2,0-2,4 arasında, özgül ağırlığı ise 2,2-2,4 g/cm³’tür. 120°C’de ısındığında bir miktar suyunu kaybeder ve tekrar suyla etkileşime girer.

Alçının Mekanik Özellikleri

Alçının basınç ve çekme mukavemeti zamanla artar. Fakat ustalar fazla su kullanırsa alçı gözenekli hale gelir ve dayanımı düşer. Çünkü hidrotasyona katılmayan su tanecikleri zamanla buharlaşarak boşluk oluşturur.

Ayrıca alçıyı rutubetli ortamlarda saklamak dayanıklılığını azaltır. Yapılan deneylerde, suya doymuş numuneler kuru alçıya göre %80’den fazla dayanım kaybeder. Bu yüzden alçıyı suya ve neme maruz kalan yerlerde kullanmamak gerekir.

Alçı Çeşitleri ve Kullanım Alanları

Ustalar alçıyı saflığına, öğütülme ve pişirilme şekline göre sınıflandırır:

• Kaba Alçı: Yaklaşık %40 yabancı madde içerir. Duvar ve tavan sıvalarında kullanılır.

• Birinci Alçı: Daha az yabancı madde içerir. Kaba alçının kullanıldığı alanlarda tercih edilir.

• Ekstra Alçı: %5-10 yabancı madde içerir. Beyaz ve ince yapısı sayesinde mermer kaplama ve kartonpiyerde kullanılır.

• Ekstra-Ekstra Alçı: Yabancı madde oranı %5’in altındadır. Kalıp alma ve süsleme işlerinde tercih edilir.

• Saplı Alçı: Üreticiler, alçının içine %10-12 oranında sap karıştırır. Daha sonra hazırladıkları hamuru kalıplayıp yüksek sıcaklıkta pişirir ve böylece saplı alçıyı elde eder.

• Üreticiler, döşeme alçısını 1100-1200°C’de pişirerek elde eder. Bu alçı, sert yapısı ve aşınmaya karşı dayanıklılığı sayesinde özellikle döşemelerde tercih edilir.

Alçının Avantaj ve Dezavantajları

Alçı birçok avantaj sunsa da bazı dezavantajlar da barındırır:

• Avantajları:

  • Yanmazlık

  • Isı ve ses yalıtımı

  • Hafiflik

  • İşleme kolaylığı

  • Rutubeti dengeleme

  • Yüzeye nefes aldırma

• Dezavantajları:

  • Demir ve çeliği paslandırır.

  • Alçı, ahşap ve parlak yüzeylerde sağlam tutunmaz.

  • Katılaşma sırasında hacmini yaklaşık %1 artırır.

Alçının Isı ve Nem Düzenleyici Özelliği

Alçı yanmaz. Yangın sırasında içindeki suyu buharlaştırarak alev ile yapı arasında koruyucu bir tabaka oluşturur. Ayrıca alçı, ortamdaki fazla nemi bünyesine çeker ve nem azaldığında geri bırakır. Bu özelliğiyle yaşam alanlarında sağlıklı bir nem dengesi sağlar.

Isı iletkenliği ahşaba çok yakındır ve diğer birçok doğal malzemeden daha düşüktür. Bu nedenle alçı, hem enerji tasarrufu sağlar hem de iç mekân konforunu artırır.

Alçının Ses Yalıtımı

Alçı küçük gözenekler içerdiği için ses dalgalarını emer ve yansıtır. Özellikle akustik amaçla üretilen alçı elemanlar, mekanlarda ses düzenini başarılı şekilde kontrol eder.

Günümüzde Kullanılan Alçı Türleri

• Sıva Alçısı

• Kartonpiyer Alçısı

• Saten Alçısı

• Makine Sıva Alçısı

• Yapı Alçısı

• Katkılı Normal Alçı

• Katkılı Susuz Alçı

Kaynak:

Sarıbıyık, M. (2010). Alçı [PowerPoint slayt]. Sakarya Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Yapı Eğitimi Bölümü Ders Notu